środa, 14 grudnia 2016

Peter Tolkynen (ok. 1440)

Rycerze walczący w Wojnie Trzynastoletniej po stronie króla Polski (wg Jana Matejki)

Wg wszelkich dostępnych źródeł historycznych i językowych najstarsza znana nam forma nazwy Tołkin to Tolkynen. Nazwa ta występuje jako nazwisko knechta Piotra Tolkynen z Powierszy

W źródłach występuje jako Peter Tolkynen von Powarschen, jest synem Bertholda Tolka von Powarschen und von Loseinen (? – 1424, rycerz/ritter, wasal komtura Bałgi, syn Matthiasa Tolk von Markelingerode w Harzu w Saksonii), który razem z kompanem, rycerzem Filipem z Bezled (Philips von Bezleyden) dołącza do Związku Pruskiego w 1440. Piotr był pierwotnie panem na majątku Kolwiny (Kolbinen), a w 1440 siedzi na Powierszach, które przejął zapewne po bracie Janie (Hans v. Prock). Piotr oprócz swojej aktywności politycznej w Związku Pruskim, znany jest też z walki przeciw Husytom.

Udało mi się dotrzeć do brzmienia oryginalnych dokumentów z tą nazwą – występuje tam ona jako Tolkynen i Tolkyne – ale trzeba dodać, że jest tam nazwiskiem, nie nazwą posiadłości. Zakłada się jednak, że jest to nazwisko od nazwy miejscowości. Przedstawiam skany odpowiednich stron z książki Acten der Ständetage Preussens unter der Herrschaft des Deutschen Ordens. Bd. 2, (Die Jahre 1436-1446), które są aktem dołączenia do Związku Pruskiego (wg niemieckich źródeł istnieje oryginał tego dokumentu i moim celem jest go znaleźć, a następnie przedstawić Wam odręczny zapis słowa Tolkynen):

str. 180, nr 120, 5 maja 1440:


»Wir Philips von Beyseleden und Peter Tolkynen knechte des Balgesschen gebietes (...)«

str. 215, nr 148, 24 czerwca 1440:


»Philips von Beyzeleiden, Peter Tolkyne von erer eigenen persone aus dem Ballgischen gebytte (...)«

Przy okazji warto zauważyć, że w tym czasie (poł. XV w.) kształtowała się już nowa ortografia niemiecka. Słowo gebytt 'okręg' ma tu też formę gebiet, co świadczy o tym, że słowo Tolkyne można by też zapisać *Tolkiene, a stąd już blisko do form typu Tolkien z XVI w. i okolic Królewca.

A tak wyglądał majątek Powiersze (niem. Powarschen, dziś blisko granicy z Okregiem Kaliningradzkim):


5 komentarzy:

  1. Z ciekawości wpisałam miejscowość knechta Petera Tolkynena - Powiersze - w wyszukiwarkę, odpaliłam mapę i od razu w oczy rzuciła mi się miejscowość Tolko (około 8 km w kierunku wschodnim od Powierszy). Czyżby kolejna Tolkienowska miejscowość w Polsce oprócz znanych już Tołkin?

    Być może ktoś już pisał o Tolko (niem. Tolks) na blogu, jednakże dotychczas czytałam posty wybiórczo, ale postaram się nadrobić, żeby nie dublować informacji.
    Niemniej jednak takie "własne odkrycie" śladu Tolkienów w Polsce niezmiernie cieszy i aż musiałam się tym z Wami podzielić ;-)

    Jestem pełna podziwu dla Twojej pracy Galadhornie, a genealogiczne rewelacje sprzed kilku dni wgniotły mnie w fotel. Ciekawe do czego się jeszcze dokopiesz.

    Marzy mi się naniesienie na mapę Polski wszystkich powiązań z Tolkienem, wyznaczenie szlaku/szlaków i chociaż częściowe pokonanie tras pieszo z hobbickim ekwipunkiem, zwłaszcza że w pobliżu Tołkin i Tolko przebiega droga św. Jakuba i te kilka/kilkanaście km można by zboczyć z trasy...

    Ola

    OdpowiedzUsuń
  2. Tolko (niem. Tolks) było jakby główną siedzibą rodu Tolk. Tolks i Tolksdorf razem z Powarschen i kilkoma innymi miejscami tworzyły razem tak zwane Dobra Tolkińskie (Tolkscher Guete). I aż do XV w. miejscowości te były w rękach Tolków/Tolkynów. Mam opracowane wszelakie miejscowości z rdzeniem Tolk, ale dziękuję Ci za uwagę i tę wiadomość :-)

    OdpowiedzUsuń
  3. Czyli nie napisałam nic odkrywczego...
    Pewnie myślisz, że z choinki się urwałam, skoro wcześniej słyszałam tylko o Tołkinach ;-) Dziś podczas lektury Twego bloga i Elendilionu do mnie dotarło, że Tołkiny to tylko płatek śniegu, który wywołał lawinę newsów :-D

    W każdym razie już pobieżnie wyszukałam sobie w necie (m.in. na "Elendilionie" i w "Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich") miejsca z cząstką "tolk", "tołk", "tol" itp. w warmińsko-mazurskim i wyznaczyłam trasę rowerową (pieszą wędrówkę przez Mazury zostawiam jednak na standardową drogę św. Jakuba) na długi weekend: Tolkmicko -> Tolkowiec (gmina Płoskinia)-> Leśnictwo Tomlak w Tątławkach -> Gronowo (Tolkowe bagno, 54°03'33"N 20°21'20"E) -> Tolniki Wielkie -> Powiersze -> Tolko -> Tolniki Małe -> Tołkiny -> Tolkowiec (gmina Reszel). Całość trasy "tolkowej" to około 260 km. Wypada jeszcze dodać start w Elblągu (lub Gdańsku) oraz metę w Kętrzynie i mamy dodatkowo 40-100 km, czyli razem 300-360 km, czyli w sam raz na 3-5 dni jazdy rowerem z namiotem :-)

    Na następne wypady rowerowe być może uwzględnię miejsca "tolkowe" na Podlasiu, a w dalszej perspektywie na Litwie, Białorusi i Ukrainie, a jest ich caaaaała lista. Poza tym występują pojedyncze miejscowości "tolkowe" jak np. Tolcz w pow. stargardzkim w pn-zach. Polsce.

    Teraz pozostaje tylko czekać na wiosnę i w drogę!
    Dziękuję za inspiracje planów urlopowych :-)

    P.S. Skoro masz opracowane wszelakie miejscowości z rdzeniem Tolk, to zastanawiam się, czy wśród nich masz też obecnie białoruską miejscowość Tołkany/Толканы/Tolkany? Nie była ona wymieniona w "Słowniku geograficznym...", na który powoływałeś się na Elendilionie. Oto lokalizacja tej miejscowości: obwód miński, rejon wołożyński (dawne Hrabstwo iwienieckie).

    OdpowiedzUsuń
  4. Olu, wspaniały pomysł! Zróbmy taki rajd rowerowy latem! Tolk-rajd! Zaprośmy tolkienistów.

    :)

    OdpowiedzUsuń
  5. Bardzo ciekawe! Masz wiele świetnych informacji ze średniowiecza dla mnie bezcennych. Interesuje mnie wieś Powiersze i w ogóle linia Powarschen z powodów genetyczno genealogicznych. Moja rodzina po mieczu (Powierża) wywodzi się z dawnych Prus i badam te korzenie. Jeśli masz jakieś historyczne informacje o tej miejscowości i gałęzi Powarschen, proszę dałbyś namiary? Pozdrawiam serdecznie.

    Historyk
    lpowierza81@wp.pl

    OdpowiedzUsuń