J.R.R. Tolkien, Doworst (fragmenty)

Jedna z największych tolkienowskich tajemnic. Poemat Doworst ('Czyń-Najgorzej') J.R.R. Tolkiena, który w humorystyczny ale wzorowany na średnioangielskiej poezji sposób opisuje perypetie profesorów i studentów podczas sesji egzaminów ustnych w roku 1932.

Jednym z egzaminatorów był profesor języka angielskiego z Pembroke College, John Ronald Reuel Tolkien. Razem z nim w tym roku funkcję tę pełnili prof. C. S. Lewis, prof. Wrenn i prof. Brett-Smith. Tolkien napisał poemat na 2200 słów, pięknie go wykaligrafował na modłę XIV-wiecznego rękopisu i dał oprawić w skórę. Na okładce tej książeczki, podarowanej przyjacielowi, prof. R. W. Chambersowi w Boże Narodzenie 1933, Tolkien kazał zapisać pozłacanymi literami: DO WORST QUOD J.R.R. TOLKIEN. Metrum wiersza wzorowane jest na XIV-wiecznym Widzeniu o Piotrze Oraczu (więcej informacji na Wikipedii). W średnioangielskim oryginale pierwsze wersy tamtego poematu wyglądają tak:

In a somer seson, whan softe was the sonne,

I shoop me into shroudes as I a sheep were,

In habite as an heremite unholy of werkes,

Wente wide in this world wondres to here (...)

Widzenie o Piotrze Oraczu przetłumaczył na język polski Przemysław Mroczkowski ("Polski Inkling" - więcej o profesorze tutaj). Utwór skoncentrowany jest na trzech stopniach zbliżenia człowieka do Boga: "Czyń-Dobrze", "Czyń-Lepiej" i "Czyń-Najlepiej". Parodystyczny utwór Tolkiena ukazuje to, co czynią niesforni studenci, dlatego nosi tytuł "Czyń-Najgorzej" - Doworst. W wierszu Tolkiena (z którego znamy zaledwie 18 wersów) mamy hermetyczną, zrozumiałą tylko dla znawców historii nauczania w Oksfordzie terminologię. Student Atkins wyraża wyjątkową ignorancję, co doprowadza do furii i palpitacji czterech egzaminatorów: Plato, Britonera, Regulusa i Grima.

In a summer season when sultry was the sun

With lourdains and lubbers I lounged in a hall,

And wood in his wits was each wigt as meseemed:

On his head was a hat as hard as a board.

On his neck was there knotted a noose all of white,

With bow big and broad as a butterfly's wings (...)

Sir Plato turned pale as with pang at the heart,

Cast his hood o'er his head and hid up his face.

Sir Britoner bawled forth, 'The bastard is mad!'

Sir Regulus retched and wrinkled his nose,

Sir Grim rent his gown and gulped in his throat,

Then spinfoot he sprang and sprinted to the bell,

An usher then entered and asked what he wished,

And the clerks with a clamour all cried our together:

'Hale forth this harlot and hew him with staves!

Kick him from these cloisters to Carfax and further,

Then plough him in pieces with ploughshares keen,

 As red-hot as wrath - no ruth he deserves!'

Tekst wiersza jest prawie nieznany. Rękopis jakby zaginął. Ostatnio był w posiadaniu profesora Arthura Browna z Australii. Gdy w 1942 zmarł właściciel rękopisu, prof. Chambers, książeczka znalazła się w rękach jego sekretarki, panny Winifred Husbands, która podarowała cenny artefakt profesorowi Brownowi w 1957. Nikt nie wie, co dziś dzieje się z poematem. Dlatego też nie może on być wydany, bo nigdy nie został przepisany. Oto, co w lipcu 1973 pisano o Doworst w czasopiśmie Monash Review (stamtąd cytujemy poemat oraz reprodukujemy zdjęcie rękopisu).