Christian Tolkien i John Benjamin Tolkien Życiorysy uzupełnione

CHRISTIAN TOLKIEN (Tolkien, Tolckien, Tollkien, Tolkühn, IV 1706 Krzyżbork/Kreuzburg, Królestwo Prus – X 1791 Zaroślak w Gdańsku, I Rzeczpospolita) od 1740 kanonier, w 1745 bombardier, a później ogniomistrz w korpusie artylerii Garnizonu Gdańskiego. Po zakończeniu służby wojskowej pracował prawdopodobnie jako specjalista od fajerwerków (fajerwerkarz, pirotechnik) w Gdańsku. Praprapradziadek słynnego angielskiego pisarza Johna Ronalda Reuela Tolkiena (1892 – 1973). Syn urodzonego w Krzyżborku (dziś Sławskoje w Obwodzie Kaliningradzkim) Christiana Tolkiena (1663 – 1746), piekarza oraz Reginy (ur. 1684 w Krzyżborku), z domu Vietoris. Ochrzczony 8 V 1706 w kościele farnym Krzyżborka. Jego chrzestnymi byli m.in. Christian Hoffmann (po nim dziecko otrzymało imię), Tobias Gramann, przedstawiciel rodziny kuśnierskiej i żona Friedricha Tolkiena z Krzyżborka. Christian Tolkien mieszkał z rodzicami i młodszym rodzeństwem w obrębie murów obronnych Krzyżborka. Tolkienowie mogli być luterańskimi pietystami. Rodzina Tolkienów z Krzyżborka to dynastia dziedzicznych sołtysów prawa chełmińskiego z pobliskiej wsi Globuhnen, która najprawdopodobniej wywodziła się od XIV-wiecznego herbowego rycerstwa Tolk (inaczej Tolkyn, Tolkien). Rodzice Christiana zostali pochowani na przykościelnym cmentarzu w Krzyżborku (dziś Sławskoje w Obwodzie Kaliningradzkim). 

Notowany w Gdańsku od co najmniej 1740 roku (wpis do artyleryjskiej kasy wdowiej), dokąd wyemigrował z (lub w ślad za) młodszym bratem, przyszłym mistrzem i starszym cechu kuśnierskiego, mieszczaninem Michaelem Tolkienem (1708 Krzyżbork – 1795 Gdańsk). Michael (a być może także Christian) Tolkien przybył do Gdańska w 1724 roku aby terminować u mistrza kuśnierskiego (jego nauka trwała do 1727). Christian Tolkien jako czynny artylerzysta Garnizonu Gdańskiego spotykany jest w dokumentach od 1740 do 1763 roku. Przed 1740 ożenił się po raz pierwszy z Heleną Pokrowską (zm. 1745; nazwisko Pokrowski-Покровський jest nazwiskiem rosyjskim, tzw. "popowskim" czyli typowym dla rodzin księży prawosławnych), siostrą Euphrosiny Frobgühn, żony Ephraima. Możliwe, że Christian Tolkien zdobywał szlify wojskowe jako pruski najemnik w armii rosyjskiej i tak poznał pierwszą żonę (?). 

W 1744 był ojcem chrzestnym swojej najstarszej bratanicy, Anny Elisabeth, a potem w 1784 jej nieślubnego syna Friedricha Benjamina. 15 II 1745 w kościele Zbawiciela (St Salvator) na Zaroślaku wziął ślub z córką bombardiera Garnizonu Gdańskiego Ephraima Bergholtza (zm. 1757; inna wersja nazwiska to Berckholtz), Anną Euphrosiną (1719–1792). Małżonkowie mieszkali wpierw na Biskupiej Górce (prawdopodobnie w domu nr 5 należącym później do przyjaciela rodziny, kupca Martina Musiga), a potem przenieśli się do domu Bergholtzów przy ul. Pośledniej (Letzte Gasse) nr 28 (numer serwisowy 12), którego właścicielem Christian Tolkien stał się w 1762 roku, a w 1788 przekazał go swojemu zięciowi, artylerzyście gdańskiemu, Johannowi Carlowi Bergmannowi (1743–1813). Dom Tolkienów leżał przy samym wale i bramie Oruńskiej (Peterszawskiej), miał konstrukcję szkieletową, a wybudowano go w 1725 na terenach należących pierwotnie do Szpitala św. Gertrudy, tuż przy dawnym źródełku. Na jego miejscu stoi dziś kamienica z XIX wieku przy ulicy Kaznodziejskiej nr 30. Dom przylegał zarówno do wału miejskiego jak i do stromego zbocza Biskupiej Górki – być może taka lokalizacja pozwalała na bezpieczne przygotowywanie fajerwerków?

Christian i Anna Euphrosina Tolkienowie mieli czworo dzieci: Daniela Gottlieba (VII 1746, Biskupia Górka – 26 V 1813 Shoreditch, Londyn), mistrza kuśnierskiego i metodystę londyńskiego, Annę Elisabeth (IV 1748 Biskupia Górka – przed 1788 Zaroślak, po mężu przyjęła nazwisko Stobbe), Johanna Benjamina (VI 1752 Zaroślak – 27 I 1819 Pentonville, Londyn), zegarmistrza, sprzedawcę porcelany oraz protestanckiego nonkonformistę (patrz niżej) oraz Eleonorę Renatę (VI 1756 Zaroślak – 14 IX 1829, po mężu, artylerzyście gdańskim, przyjęła nazwisko Bergmann, a jej najstarszy syn, Daniel Gottlieb Bergmann wyjechał do Anglii jako stolarz. Dzieci w domu rodzinnym nazywane były Daniel, Anna Elisabeth, Benjamin i Renata. Synowie opuścili Gdańsk na zawsze w latach 1766–1772 (patrz tzw. "plagi pruskie"), a córki zostały blisko rodziców. Rodzina Bergmannów mieszkała wspólnie z Tolkienami aż do ich śmierci w latach 1791–1792. Potem Bergmannowie przenieśli się na ul. Łagiewniki (Schüsseldamm) nr 19 (numer serwisowy 1110).

Jako członek Garnizonu Gdańskiego Christian Tolkien występuje co najmniej do 12 IX 1763, gdy zdobył on pierwsze miejsce w dorocznym konkursie strzeleckim. W 1770 władze gdańskie notują jego i jego brata Michaela jako poddanych pruskich z Krzyżborka w Królestwie Prus, którzy od co najmniej trzydziestu lat mieszkają stale w Gdańsku. Udało im się uniknąć ekstradycji do Prus w czasie tzw. "plag pruskich". Niewiele wiemy o późnych latach życia Christiana Tolkiena. Możliwe, że zarabiał na życie organizując prywatne pokazy ogni sztucznych. Zmarł w wieku 85 lat w październiku 1791, a pochowano go na Nowym Cmentarzu kościoła Zbawiciela 30 X 1791. Kilka miesięcy później zmarła jego żona, Anna Euphrosina. Oboje małżonkowie zmarli przed III rozbiorem Polski, w ostatnich latach polskiego (politycznie, choć językowo niemieckiego) Gdańska

↓

JOHANN BENJAMIN TOLKIEN (Tollkien, Tollkühn, VI 1752 Zaroślak – 27 I 1819 Londyn), zegarmistrz, sprzedawca porcelany. Prapradziadek słynnego angielskiego pisarza Johna Ronalda Reuela Tolkiena (1892 – 1973). Syn urodzonego w Krzyżborku (Kreuzburg, Prusy Wschodnie) Christiana Tolkiena (V 1706 Krzyżbork – 30 X 1791 Zaroślak), pirotechnika w korpusie artylerii Garnizonu Gdańskiego oraz Anny Euphrosiny (1719 – 3 VI 1792 Zaroślak), z domu Bergholtz, córki artylerzysty gdańskiego. Ochrzczony 11 VI 1752 w kościele Zbawiciela (St Salvator) na Zaroślaku (Petershagen). Jego chrzestnymi byli m.in. Johann George Rohn, mistrz kuśnierski (po nim dziecko otrzymało pierwsze imię), Martin Wilcke, przedstawiciel rodziny kuśnierskiej, znanej w Gdańsku już w XVII wieku oraz piekarz Benjamin Sonnenstrom (w dokumencie Sonstrom; po nim dziecko otrzymało drugie imię). Johann Benjamin Tolkien mieszkał z rodzicami, starszym bratem Danielem Gottliebem (1746 Biskupia Górka – 1813 Londyn) i dwiema siostrami, Anną Elisabeth (1749 – 1830) i Eleonorą Renatą (1756 – 1829 Gdańsk) na Zaroślaku, w domu o konstrukcji szkieletowej przy ul. Pośledniej (Letzte Gasse) nr 28. W domu rodzinnym nazywano go Benjaminem. Tolkienowie byli luterańskimi pietystami, a być może sympatyzowali z herrnhutami (których wspólnota istniała w Gdańsku od co najmniej 1779 roku). Rodzice Johanna Benjamina zostali pochowani na Nowym Cmentarzu kościoła Zbawiciela na Zaroślaku. 

Notowany w Londynie od 1777 roku, dokąd wyemigrował w ślad za starszym bratem po 1770. W stolicy Wielkiej Brytanii podpisywał się jako John Benjamin Tolkien. Nigdy nie uzyskał statusu obywatela Wielkiej Brytanii (figurował w dokumentach jako obcokrajowiec). 27 IV 1777 w kościele St James's w Clerkenwell wziął ślub z Mary Warner (zm. 1780) i przystąpił z żoną do wspólnoty wczesnometodystycznej, znanej jako Countess of Huntingdon's Connection ('Koneksja Hrabiny Huntingdon'). Po śmierci pierwszej żony 22 IV 1781 ożenił się po raz drugi z Mary Wall (1746 – 1837) w kościele St Sepulchre w Holborn. Małżonkowie mieli troje dzieci: Benjamina Tolkiena (1782 - 1787, zmarł w dzieciństwie), George'a Tolkiena (1784 - 1840 – to pradziadek J.R.R. Tolkiena, nauczyciel muzyki i śpiewak teatralny) i Johna Benjamina Tolkiena (1788 - 1859, dżentelmen, agent ubezpieczeniowy). Rodzina mieszkała przy White Lion Street nr 77 w modnej londyńskiej dzielnicy georgiańskiej Pentonville. W 1792 w wieku 40 lat John Benjamin Tolkien został współwłaścicielem firmy zegarmistrzowskiej Gravell & Tolkien. Jego zakład znajdował się przy ulicy St John Street nr 49 w Londynie i kontynuował tradycje zegarmistrza londyńskiego, Eardleya Nortona (1728 – 1792). Jeden z pierwszych zegarów kominkowych Gravella i Tolkiena znajduje się w Pałacu Zimowym petersburskiego Ermitażu, a zegarek kieszonkowy tej firmy jest częścią kolekcji British Museum w Londynie. W 1799 roku syn Johna, George Tolkien został czeladnikiem w zakładzie kuśnierskim stryja Daniela „Furrier Trade” przy Cheapside w Londynie. W 1808 roku John Benjamin Tolkien zaczyna nowy biznes: „Tolkien & Dancer Watch-movement & Tool-manufacturer” przy St. John's Street nr 145 w Londynie. W maju 1813 umarł Daniel Tolkien, a w gazecie The News (z 9 V 1813) czytamy, że John Benjamin Tolkien, „sprzedawca porcelany i szkła z dziedzińca kościoła św. Pawła w Londynie” zbankrutował. 

John Benjamin Tolkien zmarł 27 I 1819. Grób Johna Benjamina Tolkiena i jego żony Mary Tolkien znajduje się na nonkonformistycznym cmentarzu Bunhill Fields w Londynie w części związanej z członkami Bible Society.