Dom Michaela Tolkiena: jednak Grobla II nr 16

Już w sierpniu ubiegłego roku udało mi się określić, że obywatel gdański i mistrz kuśnierski (a w pewnym czasie wręcz starszy cechu kuśnierzy), Michael Tolkien (1708–1795), brat ogniomistrza Christiana Tolkiena (1706–1791) mieszkał przy ulicy Grobla II pod obecnym numerem 16 (zobacz tutaj i tutaj). W styczniu tego roku zmieniła mi się koncepcja i uznałem, że opisywany dom znajdował się pod adresem Grobla II nr 6 (patrz tutaj), ale teraz muszę wrócić do pierwotnej koncepcji, co jest o tyle szczęśliwe, że pod nr 16 mamy dziś zrekonstruowaną po zniszczeniach wojennych kamienicę (zdjęcie po lewej), a pod nr 6 jest pusty plac.

Dzięki wertowaniu strona po stronie XVIII- i XIX-wiecznych czasopism gdańskich (głównie Danziger Anzeigen) odnalazłem nie tylko ciekawą historię tego domu z przełomu tamtych wieków, nie tylko odkryłem, jak ten dom się nazywał, ale też udało mi się znaleźć inwentarz ruchomości, które zostały w tym domu zlicytowane po śmierci państwa Tolkienów!

"Kamienica Tolkienów" przy Grobla II. nr 16 (Thum F., Die konstruktive...)

Najpierw warto zaznaczyć, jak lokalizacja domu była określana w różnych okresach. Przed zajęciem Gdańska przez Prusy w 1793 r. nie istniała numeracja adresowa. Poniżej prezentuję mapę interesującej nas części miasta z kolekcji Archiwum Państwowego z tego właśnie czasu. Nasz dom w tym pierwotnym okresie zostałby opisany jako "na Drugiej Grobli siódmy dom od ulicy Szerokiej po prawej w kierunku Wałów". Wiemy też, że można by po prostu napisać: "Dom Horna na Drugiej Grobli", bo najpewniej zbudował go niejaki Horn (bądź długo zajmował go obywatel o takim, nieobcym Gdańskowi nazwisku). W 1794 Prusacy wprowadzili numerację domów i wtedy nasz dom otrzymał nr 1288. Te wczesne numery, które funkcjonowały do 1854 r. nazywamy potocznie serwisnumerami (od niem. Servis-Nummer). W połowie XIX wieku przyjęto nową numerację, która w zasadzie funkcjonuje do dziś.

Archiwum Państwowe w Gdańsku, fragment mapy z XVIII wieku

Już za chwilę będziemy mogli uzupełnić wpis ze stron Biblioteki Gdańskiej Polskiej Akademii Nauk (źródło):

O wcześniejszej zabudowie działki brak danych. Kamienica przebudowana została w 1651 r. W 1790 r. Johann Heinrich Oyer nabył posesję. Posesja była w 1808 r. nadal własnością kuśnierza Oyera. W 1814 r. Johann Gottlieb Giesmann został właścicielem nieruchomości. W 1817 r. dom zamieszkiwali A. A. Frenckel, kupiec, J. Matern, poler złota oraz właściciel G. Giessmann, handlarz wiktuałami. W 1854 r. posesja należała do wytwórcy wódek Giesmanna. Działka w 1878 r. była własnością restauratora Fähnricha. Nieruchomość w 1900 r. pozostała w rodzinie, będąc własnością wdowy H. Fähnrich. W 1918 r. należała do kupca Koppera. Posesja w 1927 r. i w 1939 r. znajdowała się w rękach jubilera Hermanna Jakobsohna. Zabudowa działki zniszczona została w 1945 r. Odbudowana według projektu Tomasza Kempskiego, z fasadą według stanu z połowy XVII w.

Uzupełniające informacje przekazuje nam ten wpis z czasopisma Danziger Anzeigen nr 29 z 18 lipca 1789, str. 351:

Widzimy tu, że mistrz kuśnierski, Johann Heinrich Oyer (1733–1803, mistrz kuśnierski od 1760) lub jego syn Johann Heinrich Oyer (1767–1840) przenosi swoją pracownię kuśnierską z dotychczasowego domu przy Szerokiej (z domu opisanego jako "Biały Niedźwiedź"; tam miał swój warsztat w 1734 Johann Friedrich Oyer) na Groblę II ("zweite Damm"), do domu, który określony został jako "Hornsche Haus", czyli "Dom Horna". Oyerowie byli blisko związani z Tolkienami (widzimy ich jako częstych chrzestnych Tolkienowych dzieci w Gdańsku), a dodatkowo Johann Heinrich młodszy pojął za żonę Susannę Renatę, córkę Salomona Peterknechta (1742–1814), którego poznaliśmy w 1770 roku jako czeladnika kuśnierskiego Michaela Tolkiena. Widać, że choć dom nr 1288 znajduje się już za granicą Szerokiego Kwartału (do którego należał wojskowo jako porucznik straży obywatelskiej Michael Tolkien), to z powodów zawodowych – przynależności do cechu kuśnierzy – jego mieszkańcy do tego kwartału należeli (to ważna sprawa, bo właśnie z powodu granic Szerokiego Kwartału szukałem domu Tolkiena po drugiej, zachodniej stronie ulicy Grobla; okazuje się, że do Szerokiego należeli nawet kuśnierze z Fischertor, Bramy Rybackiej). Moim zdaniem jest bardzo prawdopodobne, że Oyer przejął pracownię Michaela Tolkiena, który był już bardzo wiekowym wdowcem (zmarł w 1795).

Kilka lat później, już w nowych warunkach politycznych, dom nr 1288 staje się obiektem licytacji, o której jest mowa w Danziger Anzeigen nr 40 z 16 maja 1812 r., str. 493. Może część tych fajansów, porcelany, instrument zwany piano, zwierciadło oprawione w mahoń, biurko, meble, ubrania męskie i inne rzeczy należały kiedyś do Michaela Tolkiena?

A teraz informacja, która zainteresuje Garnizon Gdański (do którego zgłosiłem akces!). Otóż na ulicy Grobla II nr 16 (SN 1288) w 1812 mieszkał krawiec Briant, który szył mundury dla 17. regimentu (Prusaków walczących dla Napoleona):

Jako ciekawostkę podam teraz spis kuśnierzy i ich adresy z książki adresowej z 1817
 

Kuśnierze gdańscy 1817 (ulicami):

A. Uebelin, Breitgasse 1057 A
J. S. Krug, Breitgasse 1059
C. Forstblatt, Breitgasse 1062
J. Grabowski, Breitgasse 1064
A. Tellmann, Breitgasse 1101
A. Hiller, Breitgasse 1199
F. Dalkowski, Breitgasse 1215
J. G. Uhlig, Breitgasse 1216
M. Fleischmenn, Breitgasse 1218
J. Römer, Breitgasse 1223
E. Ebert, Heil. Geistgasse 795
C. F. Karsch, Heil. Geistgasse 913
A. Knoof, Heil. Geistgasse 1013
J. Martens, Faulgasse 1046
A. Papke, Böttschergasse 1056

F. Oyer, 1ster Damm 1107 B
J. F. Jäger, Scheibenrittergasse 1253
L. Alowitzki, Hockergasse 1506
A. E. Stencke, Fischmarkt 1579
Wittwe M. Steffens, Junkergasse 1909
H. S. Seliger, Am Glockenthor 1962
J. Langast, Schwarze Meer 226
L. Cavalier, Sandgrube 392
C. Plehn, Altstadtscher Graben 410
Wittwe M. Kauffmann, Langemarkt 486
A. Schwan, Tischlergasse 583
G. Rennepfennig, Tischlegasse 609
D. Zacharias, Jopengasse 635
J. C. Caroli, Kl. Hosenähergasse 860
G. Ohmer, An der Pferde-Tränke 860

Widać, że kuśnierze głównie zamieszkiwali ulicę Szeroką.

Grobla II przed zniszczeniami wojennymi