Kolejny opis domu Christiana Tolkiena! (1802)

Mamy niewiele szans na pozyskanie wizerunku domu Christiana Tolkiena. Dlaczego?
Bo ten dom na grafikach i zdjęciach zawsze jest schowany albo za zboczem, albo za wałem
Tutaj widać zapewne fragment jego dachu (lub nawet szczytu) – oznaczony palcem

Rekonstrukcja kształtu domu i dom na planie Buhsego – Jany Wu

Kliknij żeby powiększyć. Pełny rozmiar dostępny po ściągnięciu zdjęcia na dysk

W znalezionej przeze mnie dzięki niezwykle serdecznej pomocy Pań z Archiwum Państwowego w Gdańsku, Oddział w Gdyni księdze gruntowej naszego domu (czyli domu Christiana Tolkiena) znalazłem kolejny opis konstrukcji samego domu. Do tej pory znaliśmy taki opis (z kontekstu samej księgi gruntowo-hipotecznej wynika, że ten opis powstał w 1790, gdy mieszkał tam jeszcze Christian Tolkien!):

Grundstück, welches aus einem massiv erbauten einen Stock hohen Hause mit zwei Wohnungen besteht

co oznacza:

'Działka [budowlana], która składa się z jednego murowanego [nie szkieletowego] jednopiętrowego [jednokondygnacyjnego dwukondygnacyjnego] domu z dwoma mieszkaniami'

W APG 98/8961, str. 10 czytamy co następuje (za transkrypcję dziękuję serdecznie p. Adamowi Szarszewskiemu):

18.12.1802

Actum Danzig d. 17ten Decbr. 1802.

Im jetzige termin, welcher in Hypotheken
Sachen des Bergemansche Grundstücke
Peterhagen innerhalb Thors Letzte Gaße am Wallen
pag. 60B zur Ausenstelung [?] des Hypothek Instandes ad [...] d. 12. Nov. anderwertig Anstalt, [...] der
Tischlermeister Johann Carl Bergemann,
welcher solchen von Person [...]
ist und erklärte sich in nachstehende laut:

Die in [...] stehende Grundstücke
Petershagen innerhalb Thores letzte Gaße
am Walle ist eine Etage hoch,
an Mauer aufgeputzt und besteht aus
2 Wohnungen, die unter Einen Dache gelegen
aber jede mit eine [...] besondere
Thüre und daher auch mit
einer besonderer Serwisnummer ver.... ist.
Vor [?] dem Hause liegt eine Flache
von ungefähr 5 □R [pręty kwadratowe] welches [...] [...]
aus dem Grundbesitze [?] ergeben und
den ich von den St. Gertrudis Hospital [...]

[Górna część ma uciete frazy, ale wydaje się być istotniejsza część dolna:]

Was den Titul. Possess. angelanget
so habe ich den Platz worauf das
jetzige Grundstücke stehet und damals
von ganz alten Gebäude die stand
im Jahre 1790, laut [...] Act. von
dem Artillerie Commisariat Amt
d. d. 1 Marte [?] 1788 von des [...]
meinem Schweger Vater Christian
Tolkien geschenkt erhalten und
[...] desen Grunde, worauf eine
alte Wohnung von Lehm [...] gestande,
des gantzen [jetzige?] Haus von Mauer erbaut.

Auf diesem Grundstücke hatten [?]
laut Erbbuch Extrack 460 fl. zu
Pfenigzins für den Verstorbenen
Pastor Majewski, die an
der Schuhmacher Zobel credirt [...]
sollen, wovon ich jedoch uns aus
der an mich von letztern etwas erfahren,
das Capital selbst [...] ich
auf die Gründe des ErbbuchExtract
als richtig an.

Besondere Abgaben sind von dem
Grundstücke nicht zu entrichten,
sondern werden aber die erstliche
Abgabe [...] [....] die alle übrigen benachtbarten
Grundstücke entrichten müßen.

Ein mehreres was in [....] Instandes anst[ucięte] [...]
und nachdem Compo[ucięte]
noch überall auf Vorletzten [ucięte]
Inständig genehmigt u[nd] [ucięte]
[...] ferner Angabe [ucięte] [...],
hat daselbst nachstehende
unter[....]  Johann Carl Bergemann
Wichmann

Z tego dokumentu wynika, że mistrz stolarski, Johann Carl Bergmann, zięć artylerzysty Christiana Tolkiena stawił się osobiście 17 grudnia 1802 w urzędzie i wyjaśnił stan prawny i zadłużenie domu na działce, którą nazywa się tutaj "Bergmannsche Grundstück". Dom Johanna Carla Bergmanna odziedziczony po teściu Christianie Tolkienie opisany jest jako jednokondygnacyjny (czyli najpewniej parterowy), murowany i tynkowany, składający się z dwóch mieszkań pod jednym dachem, z oddzielnymi drzwiami wejściowymi i oddzielnymi numerami adresowymi. Do domu należało też podwórze (?) o powierzchni około 5 prętów kwadratowych (ok. 90 m², bo jeden pręt gdański = 4,26 m), a wszystko to leżało na terenach Szpitala św. Gertrudy. Dalej Bergmann wyjaśnia, że jego tytuł własności do tej parceli i całkiem starego już w końcu XVIII wieku domu pochodzi z aktu darowizny wydanego przez Urząd Komisariatu Artylerii 1 marca 1788 (omawiałem ten dokument tutaj). Była to darowizna Christiana Tolkiena dla jego zięcia Johanna Carla Bergmanna i córki Renaty Eleonory z domu Tolkien. Nie wiem czy dobrze rozumiem, ale z dokumentu wynika, że stary budynek był zbudowany "z gliny" (Wohnung von Lehm, czyli być może chodzi o szachulec wypełniony gliną: typ ściany szkieletowej drewnianej, której wypełnienie stanowi glina wymieszana i zarobiona z sieczką, z trocinami lub wiórami czy też zarzucona na plecionkę z witek z łozy lub łodyg trzciny. Rezultatem jest specyficzny wizerunek otynkowanego zwykle na biało budynku poprzecinanego ciemnymi od dziegciu belkami, ułożonymi w kratownicę z ukośnymi zastrzałami), a Christian Tolkien lub Johann Carl Bergmann przebudował go jako budowlę murowaną i otynkowaną (jetzige Haus von Mauer erbaut i wcześniej słowo aufgeputzt). Możliwe, że pierwotny dom pochodził jeszcze z XVII wieku, w 1725 zakupił prawo do niego Ephraim Bergholz, teść Christiana Tolkiena i to w tym starym domu urodzili się Londyńscy Bracia. Dopiero po 1790 dom został przebudowany przez Bergmanna jako konstrukcja murowana i otynkowana, która przetrwała do początku XX wieku (w latach 1907-1908 na miejscu tego i sąsiednich domów zbudowano obecną kamienicę przy Kaznodziejskiej). Dokument wyjaśnia też stosunki własnościowe i hipoteczne pastora Majewskiego i kolejnego właściciela, szewca Christiana Zobela. Jeżeli się mylę, poprawcie mnie.

W omawianej księdze gruntowej znalazłem jeszcze dokładniejszy opis domu i jego otoczenia!

APG 98/8961, str. 15:

[Początek nieostry]
(...) Dieses Haus ist 15 Fuß in Fronte, 41 Fuß tief [...] eine
Etage hoch erbauet, und zu 2 Wohnungen, jede von einer Stube mit
Küche aptirt [?].
Eine von diesen Wohnungen ist gäntzlich destroiret, indem den
Kachelofen gäntzlich weggebrochen, der Schornstein ge....
und das Stubenfenster fort geschaft ist.
Der Hof ist incl.: des vorgedachten Hauses, so wie
der Eigenthümer die Grenze angeweisen hat, 110 Fuß
lang, 23 Fuß breit, und neu von einer Seite
begrenzt mit Pallisaden.
Nach Maaßgabe deßen ist der jetzige Werth
dieses Grundstücke, welches wircklich zum Wüstener
muthwillig gemacht wird 380 Gulden
Danziger Courant (schreibe dreihundert
und achtzig Gulden Danziger Courant)
als welches ich hiemit auf Dienst Eid attestire.

Danzig 29.10.1802

Held
Stadtbaumeister

Vorstehende Abschrift ist mit den Original etc. (...)

Z tego zapisu wynika, że omawiany dom mieszkalny z podwórzem (Wohnhaus mit Hofraum; znajomy niemieckojęzyczny gdańszczanin napisał mi, że Hofraum to "podwórze, gdzie dzieci sie bawiły, drzewo dla pieca się rąbało itd.") miał ścianę frontową o szerokości 15 stóp (= 4,3 m) oraz ciągnął się wzdłuż na 41 stóp (= prawie 12 m). Był jednopiętrowy [parterowy a nie dwukondygnacyjny] i składał się z dwóch mieszkań. Każde z mieszkań składało się z izby i kuchni (Stube mit Küche). Z tym że jedno z mieszkań było wtedy (w 1802 roku) prawie całkiem zniszczone: piec kaflowy (Kachelofen) jest popękany (weggebrochen), komin (Schornstein) uszkodzony, a okno izby wypchnięte (?) na zewnątrz. Mowa jest też o planowanym budynku na podwórzu (i istotnie na planie Buhsego do naszego domu przylega prostopadle inny dom) i o tym, że właściciel wyznaczył odpowiedni teren o długości 110 stóp (= 31,5 m) i szerokości 23 stóp (= 6,6 m), otaczając go z jednej strony nową palisadą (płotem?). Wartość domu w 1802 obliczono na 380 gdańskich guldenów (złotych).