Kim była Helena Pokrowska,pierwsza żona Christiana Tolkiena?

Początek zapisu z maja 1745 (APG 300,91/1, str. 97)

Odkrycie pierwszej, zmarłej przed 1745 rokiem żony Christiana Tolkiena, Heleny Pokrowskiej, było czymś niespodziewanym. A bliższe zbadanie genealogii XVIII-wiecznych Pokrowskich w Królestwie Prus otwiera nowe horyzonty naszych badań.

Helenę Tolkien, z domu Pokrowską, siostrę Euphrosiny, żony Ephraima Frohgühna spotykamy w dokumencie z Archiwum Państwowego w Gdańsku APG 300,91/1 (Sprawy żołnierzy Garnizonu), str. 97 (w transkrypcji tekstu pomógł mi prof. Adam Szarszewski):

Actum d. 22. Maji. 1745

Vor dem Artillerie-Com[m]issariat erscheinet personlich Euphrosina geborne Pokrowska in assistence ihres Eheman[n]s des Ephraim Frohgühn eines Bürstenbinder, verlautbahrende: Nachdem ihre vollbürtige Schwester Helena geborne Pokrowska des Christian Tollkühn Bombardier bey hiesiger Artillerie gewesene Ehefrau vor einiger Zeit Todes verfahren, und darumhero der hinterblieben Wittwer Ihr als nächsten und einzigen Erbin Schicht und Theilung zu thun schuldig worden; Als bekennt Comparentin in obenbenandter assistence mit obgennandten Schichtgeber sich darüber durch Lob und Loth verglichen, auch den verglichenn Sum[m]am richtig erhalten, und empfangen zu haben; Weßfalles Sie denselben unter Erlaßunges Schicht-Eydes in der besten und beständigstens Form Rechtens quittiret, nicht wollende weiter darauf sachen noch sachen laßen, weder vor Geistl[ichem] noch Weltlichem Gericht in[n]en noch außen Landes in allen Kom[m]ende Zeiten Der Hr. Artillerie-Com[m]isarius Hr. Hochw. Herrl. hat diese verlautbahrende Schicht und Theilung quitance zu Rechten mächtig getheilet, Selbige auch ad Acta zu nehmen, und Copiam davon zu extradiren nachzugeben. Actum, ut supra.

Dom przy Kołodziejskiej 5 (numer serwisowy 1981-2; siedziba
dowództwa artylerii oraz wejście do Domu Cechu Kuśnierzy)

'Działo się 22 maja 1745 roku.

Przez Komisariatem Artylerii [być może Komisariat znajdował się w kamienicy przy Scharrmachergasse nr 1982, gdzie w czasach pruskich znajdowała się siedziba  dowódcy artylegii gdańskiej; co ciekawe w tym samym budynku znajdował się też pod nr 1981 Dom Cechu Kuśnierzy! Oto kolejny przyczynek do związku artylerii gdańskiej z cechem kuśnierskim, o czym pisałem już tutaj] stawiła się osobiście Euphrosina z domu Pokrowska w towarzystwie swojego męża Ephraima Frohgühna [możliwa lekcja Frohgühn, Frobgühn lub nawet Frosgühn], pewnego szczotkarza, oświadczając co następuje: po tym jak jakiś czas temu zmarła jej rodzona siostra, Helena z domu Pokrowska, żona Christiana Tollkühna, bombardiera tutejszej artylerii, wspomniany żyjący tu wdowiec powinien ją [Euphrosinę] wyznaczyć jako jedyną następczynię i spadkobierczynię majątku i udziałów [Heleny]; [proszę o pomoc w przełożeniu reszty zapisu!]

Dokument otwiera dwie ciekawe perspektywy dla naszych poszukiwań. Przede wszystkim warto by było poznać rodzinę Pokrowskich, z której pochodzą dwie siostry, Euphrosina i Helena. Praprapradzaidek Profesora Tolkiena zapewne nie miał żadnego potomstwa z przedwcześnie zmarłą żoną Heleną (bo byłoby to wzmiankowane w dokumencie). Ale co więcej możemy powiedzieć o Pokrowskich. Czy byli pochodzenia polskiego czy rosyjskiego? Gdzie mieszkali? Czym się trudnili? To samo dotyczy nazwiska Frohgühn, które wygląda na podobnie skonstruowane i podobnie zgermanizowane w pisowni jak nazwisko naszego głównego bohatera, Christiana Tolkiena (skądinąd wiemy, że w Gdańsku Tolkienowie zapisywali swoje nazwisko tylko Tolkien, Tollkien oraz Tolckien)

Co do nazwiska Ephraima Frohgühna w dokumentach z XVIII i XIX w Gdańsku nie znalazłem nikogo o zbliżonym nazwisku. Ale w Królestwie Prus w tym czasie, w wiosce Norwischeiten w parafii Alt Lappienen mieszkała rodzina Fregiehn (inaczej Fregühn). Może pisarz w Komisariacie Artylerii źle usłyszał nazwisko? Przypadek Pokrowskich jest jeszcze ciekawszy. W księgach parafialnych znajduję ich w tym czasie tylko przy pruskich garnizonach wojskowych w Kolberg (dziś Kołobrzeg), Deutsch-Eylau (dziś Iława) i Riesenburg (dziś Prabuty). Czy pamiętacie rodzinę Tolkienów, którą odnalazłem w okolicach garnizonu w Prabutach? (oto jej losy).

Jeżeli wspomniane siostry Pokrowskie pochodziły z okolic Iławy lub Prabut to można by było domyślić się następującej historii: protoplasta Tolkienów z nadwiślańskich wsi Klein Grabau (dziś Grabowo, gmina Sadlinki), Stangendorf (Glina, gmina Sadlinki), Bialken (Białki, gmina Sadlinki) i Weichselburg (Wiśliny, gmina Sadlinki) czyli Friedrich Tolkien (ur. najpóźniej ok. 1710) to najstarszy brat Christiana i Michaela Tolkienów, znany z zapisów w Krzyżborku jako Johannes Friedrich Tolkien (ochrzczony 15 maja 1705 roku; nie mamy w Krzyżborku żadnych zapisów z jego dorosłego życia, więc jeżeli przeżył dzieciństwo, to zapewne opuścił rodzinne strony podobnie jak jego młodsi bracia). Być może Friedrich opuścił Krzyżbork razem z bratem Christianem i związali się oni z garnizonem wojskowym w Prabutach lub Iławie. Tam Christian poznał Helenę Pokrowską i się z nią ożenił. Zmarła albo tam, albo w Gdańsku (choć w tej historii można domyślić się, że mieszkała z mężem, wojskowym tamtejszego garnizonu w Prabutach lub Iławie, a po jej śmierci Christian uciekł z Królestwa Prus do Gdańska i tam został pruskim ochotnikiem w służącym polskiemu królowi Garnizonie Gdańsk; dołączył tym samym do młodszego brata, Michaela, który był już tam kuśnierzem). 

Co ciekawe, najstarszym znanym mi Pokrowskim z przedmieścia Iławy był Fridrich Pokrowski, zmarły w 1799 w wieku 78 lat. Inny Pokrowski to kołobrzeski muszkieter, Michael Pokrowski, który w 1798 stracił córeczkę, Marię Fridericę Christinę. Muszkieter Pokrowsky opisany jest jako członek kompanii oficera v. Wittke w "v. Owstienschen 3te Musquieter Batallion" (w Kołobrzegu w latach 1788-1807 stacjonowały oba trzecie bataliony Regimentu Nr 7 Stettin i Nr 30 Anklam pod dowództwem generałów v. Owstina i v. Borke; więcej tutaj i tutaj).

SDL nr 71961

Udało mi się też znaleźć obiecujący wpis nt. śmierci niejakiej Heleny Pokrowskiej ("Helena Prokrowskin" lub "Pockrowskin") z roku 1738 i to z ewangelickiej parafii, gdzie w tym czasie mieszkali Tolkienowie, z Nebrowa Wielkiego k. Kwidzyna (patrz tutaj):

SDL nr 208125

Ale jeżeli kobieta ta byłaby żoną Christiana Tolkiena, to nie powinna umierać pod panieńskim nazwiskiem.

[Dodane później]

Przed chwilą znalazłem bardzo ciekawy zapis z parafii Ujeścisko (Wonneberg) na temat mieszkańca Chełma (Stolzenberg) w roku 1743! Nazywał się on Johann Pokkrofsky (czyli Pokrowski) i był pozacechowym rzemieślnikiem (Arbeitsmann) i właścicielem (Eigener) w Chełmie. Chełm znajduje się blisko Zaroślaka (Petershagen) i Biskupiej Górki (Bischofsberg), z którymi łączymy postać Christiana Tolkiena! 5 maja 1743 w kościele w Wonneberg ślub wzięła jego córka, Anna Lovisa Pokrowska. Jej mężem został Johann Laurentius Benjamin Boognitz, wdowiec i wolny rzemieślnik z tegoż Chełma. To chyba ta rodzina Pokrowskich, jakiej szukam!

Warto przyjrzeć się bliżej Chełmowi!