Christianus Tolkien (b. 1663), a baker from Kreuzburg. J.R.R.T.'s g-g-g-g-grandfather

 More about the Tolkiens from Kreuzburg can be found here, here and here.

Kreuzburg in the book by C. Hartknoch (the 17th century)

Christian Tolkien, a baker from Kreuzburg?

Both "London Brothers" or Daniel Gottlieb Tolkien (1746–1813) and Johann Benjamin Tolkien (1752–1819) were born in Gdańsk during the reign of the Polish kings. Their father, Christian Tolkien (1706–1791) and his brother Michael Tolkien (1708–1795) – I can call them the "Gdańsk Brothers" – were born in Kreuzburg (today Slavskoye) in East Prussia.

After I have proved that J.R.R. Tolkien's great-great-great-grandfather Christian was born in Kreuzburg (read about this small town here), I can tell more about the more distant ancestors of our Professor.

Christian's and Michael's parents were Christian Tolkien (1663–1746) and Regina, née Vietoris (born c. 1684). Christian Tolkien from Kreuzburg was a baker (Latin pistor). He was born in May 1663 in Globuhnen (a small village in the Kreuzburg parish where his father, Michael Tolkien was a schultze) and he was baptized in the Kreuzburg Lutheran church on 23 May 1663 (one of his godparents was Nicolas Rittershausen, a pastor):

Source: Ost Preussen, Kreuzburg, Taufen 1645-1687 (Ancestry.co.uk)

 Christian married Regina née Vietoris on "Fer. IV p. Dom. 4 Tr." 1704 (who knows what a date is it?):

Source: Ost Preussen, Kreuzburg, Taufen 1645-1687 (Ancestry.co.uk)

Then we have Christian and Regina Tolkien's children baptisms:

Christian Tolkien, baptized on 8 May 1706 in the parish Lutheran church in Kreuzburg:

Source: Ost Preussen, Kreuzburg, Taufen und Heiraten 1688-1722 (Ancestry.co.uk)

Michael Tolkien, baptized on 12 August 1708 in Kreuzburg:

Source: Ost Preussen, Kreuzburg, Taufen und Heiraten 1688-1722 (Ancestry.co.uk)

Anna Loysa Tolkien, baptized on 30 October 1711 in Kreuzburg:

Source: Ost Preussen, Kreuzburg, Taufen und Heiraten 1688-1722 (Ancestry.co.uk)

Christoph Tolkien, baptized on 26 September 1713 in Kreuzburg (one of his grandfathers was Martin Mohnhaupt, a mayor of Kreuzburg):

Source: Ost Preussen, Kreuzburg, Taufen und Heiraten 1688-1722 (Ancestry.co.uk)

In Hans H. Diehlmann's, Erbhuldigungsakten des Herzogtums und Königreichs Preußen, 3. Teil: 1678 bis 1737, Hamburg 1992, s. 112, 247, 350 we can read about the sovereigns, the Electors of Brandenburg, and (after 1701) the Kings of Prussia, and their so called Erb-Eid or the oath of inheritance taken by the king. In 1690–1717 it was given a Christian Tolkien from Kreuzburg:

• October 1714: CHRISTIAN TOLLKIEN, a man from Kreuzburg, Brandenburg, East Prussia ("Einwohner in der Stadt Kreuzburg, Amt Brandenburg")

Christian Tolkien, a baker from Kreuzburg died in 1746 in the age of 83 (or this document is the record of the death of another Christian Tolkien born in 1675):

Gdańskie adresy pana Tolkiena, cz. 2

Fragment bardzo ciekawej mapy Gdańska z 1836. Mapa prezentuje wczesną numerację ulic, tzw. Servisnummer, dom Christiana Tolkiena (handlarza starzyzną), kolumnadę "tandety" (na czerwono) i rozgraniczenie numerów na Prawym Mieście i Starym Mieście. Mapę przysłał mi p. Marcin Stąporek z Gdańska (Marcinie, dziękuję Ci za wszelką okazaną pomoc – mam nadzieję, że nasz plan związany z blue plaque na Zaroślaku się powiedzie!). Mapa potwierdza mój domysł, że dom Christiana Tolkiena (1762-1819), syna Michaela, znajdował się na jednej z pierzei Targu Drzewnego. Oto adres Holzmarkt nr 7, o którym pisałem tutaj.

Otrzymałem też tę ciekawą grafikę z 1765 (czyli z czasu, gdy i Daniel, i Johann Benjamin wciąż mieszkali w Gdańsku):

Widzimy tu stragany handlarzy starzyzny (po prawej), a w dali, w dalekim tle chyba Biskupią Górkę i wieżę kościoła Zbawiciela na Zaroślaku. To miedzioryt Targu Węglowego (Kohlmarkt) wykonany w Augsburgu po 1765 roku, z podpisem w jęz. niemieckim i francuskim. Autor to Balthazar Frederic Leizel. Jeżeli już Christian Tolkien (senior) był handlarzem starzyzną, to jego synowie bywali tutaj na pewno często.

Sentire cum Ecclesia Tolkien wobec prawa rozwodowego

Kiedyś napisał mi się taki tekst: "Singiel, czyli... rozwodnik". To jeden z tych tekstów, dzięki którym otrzymałem ciekawą korespondencję, mocne świadectwa, słowa otuchy, które są zawsze pomocne, gdy osoba rozwiedziona wybiera życie samotne, nie wiąże się w nowym, niesakramentalnym związku... Wiem, że i mój tekst komuś pomógł.

... lecz lepiej nie dopuszczaj
do rozwodu!

Rozwody to w naszym świecie coś już tak powszechnego, że wydają się naturalne, wydają się nieodłącznym i bardzo potrzebnym elementem prawa cywilnego. Trudno nam sobie wyobrazić, że jeszcze dość niedawno w wielu krajach nie istniało takie rozwiązanie prawne. Jeszcze trudniej wyobrazić sobie kraj, w którym ktoś zaproponuje zakaz rozwodów... Tymczasem miłośnik Tolkiena, którego zainteresują listy Profesora, znajdzie w znanym zbiorze (J.R.R. Tolkien, Listy, tłum. A. Sylwanowicz, Pruszyński i S-ka, Warszawa 2010) jeden z niewielu zachowanych fragmentów korespondencji między J. R. R. Tolkienem i C. S. Lewisem, który dotyczy tej właśnie sprawy. Profesor reaguje na tekst Lewisa dotyczący moralności seksualnej i spraw małżeńskich (znajdziemy ten tekst w książce C. S. Lewisa, Chrześcijaństwo po prostu). Tolkien odnosi się tam do propozycji Lewisa dotyczącej rozwodów cywilnych. Warto przypomnieć kilka cytatów z tego listu.

Profesor pisze:

»(...) z mocą wyrażasz pogląd (wraz z Kościołem chrześcijańskim jako całością), iż małżeństwo chrześcijańskie – monogamiczne, trwałe, ściśle "wierne" – stanowi w gruncie rzeczy prawdę o seksualnym zachowaniu całej ludzkości: to jest jedyna droga do całkowitego zdrowia (włączając w nie seks na właściwym miejscu) wszystkich mężczyzn i kobiet. (...)

Chrześcijańskie małżeństwo nie jest zakazem stosunków płciowych, lecz właściwą drogą wstrzemięźliwości płciowej – w gruncie rzeczy prawdopodobnie najlepszym sposobem uzyskania największej przyjemności seksualnej, podobnie jak wstrzemięźliwość alkoholowa jest najlepszym sposobem na cieszenie się piwem i winem. (...)

Tolerowanie rozwodu – jeśli chrześcijanin rzeczywiście go toleruje – jest tolerowaniem krzywdy ludzkiej, której usprawiedliwienie (podobnie jak tolerancja dla lichwy) wymaga szczególnych warunków miejscowych i czasowych – jeśli rozwód czy prawdziwa lichwa w ogóle powinny być tolerowane jako kwestia dogodnej polityki. (...)

W każdym razie każdy widzi, że olbrzymie rozprzestrzenienie i ułatwienie "rozwodu" w naszych czasach, w porównaniu (powiedzmy) z czasami Trollope'a, przyniosło wielkie społeczne szkody. (...) Powstaje – powstała sytuacja, w której zwykli, nienastawieni filozoficznie i niereligijni ludzie nie tylko nie są prawnie powstrzymywani przed niestałością, ale przez prawo i społeczny obyczaj są do niej zachęcani. (...)

Bitwa może być skazana na przegraną, ale nie mogę oprzeć się podejrzeniu, że ci, którzy walczą przeciwko rozwodowi, w świetle prawa i religii mają rację. Sentire cum Ecclesia; jakże często okazuje się, że to dobry przewodnik. (...)«

Kozioł ofiarny, idealny Baranek

"Kozioł ofiarny", William Holman Hunt (1854)

»Będąc już uznanym akademikiem i mężczyzną w średnim wieku, [René] Girard nawrócił się na katolicyzm. Zdawałoby się, że naukowe badanie religii może doprowadzić co najwyżej do utraty wiary, droga w przeciwnym kierunku jest trudna do wyobrażenia. Tymczasem Girard podkreślał wielokrotnie, że to właśnie antropologiczne studia nad chrześcijaństwem doprowadziły go do nawrócenia. Antyprzemocowe przesłanie Chrystusa wydało mu się mianowicie tak potężne, tak niekompatybilne z ufundowaną na zbrodni ludzką kulturą, że za jedyne możliwe wyjaśnienie, dlaczego i w jaki sposób było ono w ogóle możliwe, uznał boską interwencję. Człowiek był dlań zbyt ponurą i upadłą istotą, żeby mógł sam z siebie zdobyć się na taką etyczną rewolucję.«

I wcześniej:

»Pasjonujące rozważania Girarda są zbyt złożone, żeby je w tak drapieżnym skrócie odtwarzać. Dość powiedzieć, że centralną rolę w historii kultury Girard przypisał chrześcijaństwu. Chrystus jest wedle jego ujęcia pierwszą w ogóle ofiarą, która swojej niewinności jest świadoma i która komunikuje ją w sposób bezpośredni i otwarty. Tym samym zaś rozmontowuje mechanizmy wspólnotowej przemocy i otwiera zupełnie nowy rozdział w historii ludzkości.

Wielokrotnie zadawano Girardowi pytanie o drastyczną przemoc obecną w zachodniej kulturze już po narodzeniu Chrystusa. Z charakterystyczną swadą odpowiadał wówczas, że przesłanie Ewangelii nie zostało po prostu należycie odczytane, ponieważ dopiero on wyświetlił je w sposób szczegółowy i pełny. Jego krytycy przypisywali mu wówczas megalomanię i masjanizm (...)«

Przekrój nr 4 (3559)/17, Tomasz Stawiszyński, "Sacrum i mózg", str. 19

Christian Tolkien (1706-1791) J.R.R. Tolkien's g-g-g-grandfather found!

I have found another element of the Tolkien Ancestry puzzle! I have found the funeral act of Christian Tolkien and his wife Euphrosina. And I have proved that Christian is Michael Tolkien's brother, and that he was born in Kreuzburg, East Prussia and Michael's and Christian's father was another Christian, a rich miller from Kreuzburg! 

Probably we can see here Christian Tolkien's house in Petershagen
under Bischofsberg

My last visit to the Family History Center (by the Mormon Church) in Wrocław and today's deeper search in the church books from St Salvator, Gdańsk have succeeded. I have found Christian Tolkien's and Anna Euphrosina's funeral records in St Salvator, Petershagen (Zaroślak), Danzig (Gdańsk). See what is my most recent discovery:

Christian Tolkien died in October 1791 in his 85 in Petershagen (Zaroślak) and was buried in the "N.K." or Neuer Kirchhof ('New Cemetery'). If so, he was born in 1706 what is exactly in accordance with this act of baptism from Kreuzburg from 8 May 1706:

What is interesting the Tolkien family name of Christian was spelled Tolkühn in Kreuzburg and Petershagen. But we also know other examples:

Tolckien in the record of his wedding at St Salvator on 26 October 1745

Tollkien in the record of his son's, Daniel Gottlieb's baptism from 18 July 1746:

But in the record of his second son, Johann Benjamin Tolkien from 11 June 1752 we can see even more germanized version of the family name – Tollkühn:

The same with Christian's and Anna Euphrosina's daughter who was baptized on 10 June 1756 where we can find again Tollkühn:

It is in accordance with J.R.R. Tolkien's statement that his family name was spelled Tollkühn before the emmigration to England. But the history of the Tolkien family name proves that the earlier form was Tolkin and Tolkien and that this name is of Old Prussian (Baltic) origin. Stated that J.R.R. Tolkien's line has its origins in Kreuzburg, East Prussia we can say that we can be sure who were his ancestors up to Michel Tolkien from 1590 (see here).

Christian and Anna Euphrosina Tolkien from Petershagen, Gdańsk were described in The Methodist Magazine from 1813 as "respectable and religious parents" (see here). It is possible they belonged to the Pietist community of the Herrnhut Brotherhood (see here).

From the document we see that Anna Euphrosina Tolkien, née Bergholtz was born in 1719 and died in May 1792. She was buried with her husband eight months after his funeral – on 3 June 1792.

Let us see few pictures of the place where J.R.R. Tolkien's ancestors lived and worked: 

Map from 1822 which shows the Tolkiens' Gdańsk

1770, spis mieszkańców Gdańska i chrzestni małych Tolkienów

Salomon Szybrowski, Johann Gottfried Rohn, Johann Friedrich Oyer, Christian Neidemann, to tylko kilku chrzestnych dzieci Michaela i Christiana Tolkienów. Udało mi się ich wczoraj znaleźć w spisie mieszkańców Gdańska z 1770. Większość z nich to kuśnierze z ulicy Szerokiej i Grobli.

Gdańskie who-is-who z XVIII w. Michael Tolkien w straży obywatelskiej

Das jetzt-lebende Danzig Anno 1768

Das jetzt-lebende Danzig Anno 1780

W XVIII w. Gdańsk wydawał swoje who-is-who, poprzednika późniejszych książek adresowych. Do Das jetztlebende Danzig Nach der im Monat März gehaltenen Verführung der Aemter spośród gdańskich Tolkienów trafił tylko Michael (1708-1795), mistrz kuśnierski.Występuje tam co najmniej od 1768 (w księdze z 1764 jeszcze go nie ma) do 1792 jako członek straży obywatelskiej (Bürger Wache) Błękitnego Regimentu Kwartału Szerokiego. Jest członkiem XII chorągwi - wpierw jako chorąży, a od 1774 jako porucznik. 

Zobaczmy, jak przez dwa stulecia wyobrażano członków straży obywatelskiej:

Kartka z kalendarza (czerwiec 1752)

Dlaczego taka kartka z kalendarza Neuer und Alter Hauß- und Geschichts-Calender, Auf das Jahr nach Christi Geburth [...] 1752? Bo w czerwcu (albo w końcu maja) urodził się w Gdańsku prapradziadek Profesora Tolkiena, a 11 czerwca 1752 został ochrzczony w zborze Zbawiciela na gdańskiej Peterszawie (Petershagen, Zaroślak):

Tolkien w gdańskiej prasie (1770)?

Od dawna przeglądam w wolnym czasie gdańskie gazety z czasów, gdy w mieście żyli Tolkienowie. Bardzo ciekawe jest Wöchentlische Danziger Anzeigen und dienliche Nachrichten. W numerze 28 z 14 lipca 1770, str. 195 (patrz tutaj) znalazłem chyba w końcu ślad Tolkienów:

"Przy ulicy Szerokiej u Kuśnierza nad Apteką do góry po dwojgu schodów znajdują się do wynajęcia dwie izby dla pojedynczych osób. Powołać się na Michaela."

Czy chodzi o Michaela Tolkiena, który miał lokal przy tzw. "Starej Aptece" blisko ul. Szerokiej? Oto w nr 29 z 20 lipca 1771 mamy podobne ogłoszenie:

Przy Kołodziejskiej w Domu Cechu Kuśnierzy (Kürschner Gewerkshaus) są dla przyjezdnych do wynajęcia wygodne pokoje z możliwością posiłków.

Ogłoszenia dotyczą szczególnie okresu Jarmarku Dominikańskiego. A Dom Cechu Kuśnierzy przy Kołodziejskiej (a jednocześnie blisko Szerokiej, tradycyjnej ulicy cechu kuśnierzy) to także warsztat Michaela Tolkiena i miejsce, gdzie w XIX w. mieszkał Christian Tolkien (junior). Świetne są te poszukiwania w prasie. Marzy mi się znalezienie śladu Christiana Tolkiena (seniora) i jego synów.

Wardruna

Byłem wczoraj z Bartem na niesamowitym koncercie. Do Polski po raz pierwszy przyjechała słynna wśród miłośników Północy grupa Wardruna. Byliśmy w Domu Muzyki i Tańca w Zabrzu. Bilety wprawdzie bardzo drogie, ale warte swojej ceny. Wpierw wysłuchaliśmy krótkiego koncertu supportu, grupy Kaunan:

Można było poczuć się jak w halli, w której bardowie przygotowywali nas na spotkanie z bogami. Zabrze dobrze się nadaje do tego typu koncertów, bo sala jest duża, a jednak dość kameralna. A około godziny 21.00 pojawili się oni:

Niesamowity klimat, genialne światło i dym. Ale to tylko tło. Muzyka była prawdziwie nieziemska, brzmiała nawet lepiej niż na płytach. Kto może, niech zdecyduje się na koncert w Gdańsku... Polecam!

Dom Christiana Tolkiena?

Chyba udało mi się znaleźć na grafice Deischa dom p. Christiana Tolkiena!

Holzmarkt na planie Buhsego. Zaznaczyłem miejsce,
gdzie może się znajdować dom Ch. Tolkiena

A to jest chyba sam (zakamuflowany przez siebie jako roznosiciel grafik) pan Matthaeus Deisch, którego być może znał p. Christian Tolkien

Kürschner Gewerkshaus, Gdańsk Właśnie go wyburzają!

Na lewo od Wielkiej Zbrojowni budynek, w którym mieściła się najwyraźniej
siedziba cechu kuśnierzy!

Od miesięcy poszukiwałem Domu Cechu Kuśnierzy, gdzie działał starszy cechu, Michael Tolkien, gdzie odbywały się kuśnierskie śluby itd. Dziś w nocy od prof. Szarszewskiego otrzymałem przeciekawy spis mieszkańców Gdańska z 1807/1808, gdzie każdemu domowi przyporządkowano na utrzymanie napoleońskich żołnierzy. A tam znajduję wszystkie domy Tolkienów, domy Uebelinów, Oyerów i Zachariasów oraz innych znajomych naszej rodziny. I co się okazuje?

Dom Cechu Kuśnierzy to to samo miejsce, co ostatni adres Christiana Tolkiena (antykwariusza - przeczytaj o tej historii tutaj). To tyły tzw. "Starej Apteki", domek, który stał tam do niedawna, a właśnie się go wyburza (wyburzanie historycznych budowli w centrum Gdańska to dla mnie gigantyczny SKANDAL!)

Myślę, że sprawa jest warta odnotowania w gdańskich mediach. To tak a propos afer związanych z prywatyzacją w historycznych miastach i z losem historycznych murów, elewacji, pamiątek...

Brak słów..

Was Christian Tolkien (Senior) an antiques seller?

My hearty thanks to Prof. Adam Szarszewski for photocopying the Gdańsk documents and for his wise advise. Mr Szarszewski is a "Gandalf" of my research.

Who was Daniel Gottlieb's, Johann Benjamin's and Eleonora Renata's father? What was a profession of Christian Tolkien, husband of Anna Euphrosina, née Bergholtz (or Berkholtz). A furrier? Or maybe a shoemaker? No, I am very close to the conclusion that he was an antiquarian and antiques-dealer living at Holzmarkt no. 7 (= Silberhütte no. 7).

At the moment my theory is that Christian Tolkien living in Gdańsk in the eighteenth century left his business to his nephew, Christian Tolkien (1762-1821), Michael's son. And Christian's son, John Benjamin had a very similar business in London – in the last years of his life he was a "china and glass-seller" in Covent Garden.

Matthaeus Deisch, "View of Holzmarkt" (1761–1765)

From 1784 there exists an entry in a tax book from Gdańsk that Christian Tolkien was an antiques seller (see here). But which Christian? From the other sources we know that there lived two Christians Tolkien in Gdańsk in 1784: the old Christian Tolkien, a father of the "London Brothers" (who in 1784 was a godfather of a Friedrich Benjamin Tolkien in St Salvator - sea here) and the young Christian Tolkien (in 1784 he was 22), Michael's son. I suppose this entry is about the old Christian.

Christian Tolkien (1807/1808), an antiques seller

If Christian Tolkien and his family lived at 7 Holzmarkt the picture above (by Matthaeus Deisch from 1761-1765) shows the square they could see from their window!

The Tolkiens' house could look like this one (it is probably a house at 6 Silberhütte):

Buhse map of Gdańsk with Holzmarkt and Silberhütte

Another question is what in fact 7 Silberhütte (SN 130) and 7 Holzmarkt meant. Because I want to show you the Tolkien family house in Gdańsk (yes, indeed we know alread the houses of Christian's brother, Michael at Johannisgaße and II. Damm).

Szum morza w mieście Danzig

Daniel Chodowiecki, Widok Bałtyku i murowanej latarni morskiej

 »Gdy byłam dzieckiem, wydawało mi się czymś niesłychanym, że mogą istnieć ludzie, którzy morza nigdy nie widzieli. (...)

Późno wieczorem, gdy w domu już wszystko ucichło, stawałam nieraz w oknie sieni i wsłuchiwałam się z niewymownym uczuciem w uroczystą, jednotonową melodię szumu, płynącą z największych głębin równego jak zwierciadło morza, w ten oddech odpoczywającej przyrody wśród zupełnej ciszy w powietrzu.

– Jutro będzie piękna pogoda, morze gada – mówił wówczas Adam lub kto inny z przechodzących naszych ludzi. Morze gada! Przejmował mnie lekki lęk przy tym słowie, ale mimo to nie odchodziłam od okna (...)«

Joanna Shopenhauer, Gdańskie wspomnienia młodości, str. 53

Gdańszczanka Joanna Schopenhauer, matka słynnego Artura (urodzonego również w Gdańsku), należała do pokolenia dzieci Christiana Tolkiena. Jako mała dziewczynka na ulicach miasta na pewno mijała córkę Tolkienów, Eleonorę Renatę. "Londyńskich Braci" już na pewno nie mogła pamiętać, bo wyemigrowali do Amsterdamu i Londynu, gdy była bardzo mała. Pozostawiła po sobie niesamowitą książkę – Gdańskie wspomnienia młodości (słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2010).

Eleonora Renata Bergmann, née Tolkien (Tollkühn)

This discovery would be impossible without the help of Professor Adam Szarszewski. Professor, thank you!

 

Eleonora Renata Tolkien (Eleonore like Elanor, Renate is a good name for a Pietist girl – 'Reborn') was Christian Tolkien's daughter and Daniel Gottlieb's and Johann Benjamin's sister.

She was born in June 1756 and she was baptized on 10 June in Petershagen, in the St Salvator church:

Her brothers were then 10 and 4. She lived with her parents and after her brothers left for Amsterdam (1766) and London (1770-1772) she got married with a carpenter apprentice, Johann Carl Bergmann on 13 September 1774 at St Salvator church:

The couple lived at 1110 (19) Schüsseldamm, they had 5 sons and 1 daugher (all of them were baptized in St Salvator church). The oldest of the sons, Daniel Gottlieb Tolkien emigrated to England (I have found his traces in London as Daniel Bergman) and  two younger sons emigrated to Riga.

She died in September 1829 and she is buried with her husband (a carpenter master and ex-artilery soldier) by St Bartholomew church in Gdańsk.

Eleonora Renata died in 1829

Johann Carl Bergmann died in 1813