Du Gamla, Du Fria (Song from the North)

Tolkien the Easterling

It's ironic, isn't it? Tolkien described the Easterlings as dangerous invaders from the east, and he himself turned out to be a descendant of real Easterlings. Historlically the English people used the name Easterlings to describe the German-speaking Hanzeats from the Baltic coasts. Tolkien's name is of Eastering origin too!

Turner Mohan, "Easterling"

The Easterlings in Tolkien were described as short and broad, with swarthy (dark) skin, eyes and hair. Some had greater liking for the Dwarves of the mountains than for the Elves. Some of their women were proud and barbaric (see Tolkien Gateway).

It is interesting to know that Prussians and Baltic Germans were called by the English – Easterlings:

Tolkien expanded on the term Easterling, a word long used in England to denote "a native of a country eastward of another." In dispatches, English ambassadors of the 16th century despaired of the Easterlings, those merchant traders from the Baltic coasts who on more than one occasion "retained" other countries' ships at sea. In the classic and often-reprinted Principal Navigations, Voyages, Traffiques and Discoveries of the English Nation (1589), Englishman Richard Hakluyt describes the Easterlings in detail. "Eastland is a very large land and there be many cities and townes within it, and in every one of them is a king: whereby there is continually among them great strife and contention. ... There is no ale brewed among the Easterlings but of meade there is plenty. The wealthiest men drinke commonly Mares milke and the poore people and slaves meade." –Wikipedia

See also the entry Easterling from Webster Dictionary (here: "used especially of German merchants from Baltic cities who traded in England or competed with the English in foreign ports"), from Oxford Dictionaries (here: "A native or inhabitant of eastern Germany or the Baltic coasts, especially a citizen of the Hanse towns") or from Online Etymological Ditionary (here: "resident of an eastern land," in England, especially Hanse merchants and others from the North Sea Coast of Germany and the southern and eastern coast of the Baltic, early 15c.) etc.

We can see that Richard Hakluyt (1552–1616) used the word Easterlings to describe Old Prussians, a Baltic tribe (see Wikipedia). Let us see another fragment of Richard Hakluyt's book, his translation of King Alfred's Orosius (about this Old English text read here):

Wolstans nauigation in the East sea, from Hetha to Trusco, which is about Dantzig:

Wolstan sayd, that he departed from Hetha, and arriued at Trusco, in the space of 7. dayes, and 7. nights: during which time, his shippe kept her course continually vnder saile. All this voyage Wenedland [Footnote: Prussia.] was still vpon his steerboord, and on his leerboord was Langland, Layland, Falster, and Sconie: all which countreyes are subiect to Denmarke. [Sidenote: Bargenland or Borholme.] Vpon his leerboord also, was Bargenland, which hath a priuate king, to whom it is subiect. Hauing left Bargenland, he passed by Blekingie, Meere, Eland and Gotland, hauing them on his leerboord: all which countreys are subiect to Sweden: and Wenedland was all the way vpon his steerboord, vntil he came to Wixel mouth. [Sidenote: Wixel is the riuer that falleth into the sea by Dantzig.] Wixel is a very great riuer which runneth along betwixt Witland and Wenedland. Witland is appertaining to the Easterlings, and the riuer of Wixel runneth out of Wenedland into Eastmeere, which Eastmeere is at the least 15. miles in breadth. [Sidenote: Fuso.] There runneth also another riuer called Ilsing from the East, and falleth into Eastmeere, out of another lake vpon the banke, whereupon is situated Fruso. So that Ilsing comming out of Eastland, [Footnote: Lithuania.] and Wixel out of Wenedland, both fall together into Eastmeere, and there Wixel depriueth Ilsing of his name, and runneth thence West & North into the sea; whereof the place is called Wixelmouth. [Sidenote: The description of Eastland.] Eastland is a very large land, and there be many cities and townes withtn it, and in euery one of them is a king: whereby there is continually among them great strife and contention. There is great plentie of hony and fish.

Book's edition from 1903 (see here)

See the words Dantzig and Easterlings.

My research labeled the #TolkienAncestry has proved that the Tolkien family, the direct ancestors of J. R. R. Tolkien imigrated to London in the years 1770-1772 from the Easterling town Gdańsk ("Dantzig") and earlier from an Easterling town Creuzburg in the Kingdom of Prussia, and that earlier they lived in the Easterling land of Prussia. The ancestors of Professor Tolkien were Easterlings – Old Prussians and Baltic Germans from Teutonic State, from Ducal Prussia, from Kingdom of Prussia and finally from Polish-Lithuanian Commonwealth.

Real Easterlings from Lithuania

Tolk, Christianity and runes – a thrilling connexion!

According to Troels Arnkiel the word tolk 'translator' occures on the runic stone with Christ

You know this sign!
Harald Bluetooth

Tolk, Christianity and runes – a thrilling connexion, isn't it? As you remember I have found an interesting interpretation of the German term Tolk in Johann Heinrich Zedler's Grosses vollständiges Universal-Lexicon Aller Wissenschafften und Künste. Band 42, Leipzig 1744, Spalte 1127–1128 (see below). Zedler took its Gothic (sic!) etymology from Trogillus Arnkiel's Ausführliche Eröffnung, II "Was die Cimbrischen... Völcker vor Gräber und Töpffe", Hamburg 1703 (see Google Books). According to Pastor Arnkiel the word tolk 'interpres; translator' occured in the famous runic inscription from Jelling (by  Harald Bluetooth!) and according to him it was in Gothic language – today we call this language Old Norse. Arnkiel wrote that it was probably a mistake and that the rune-carver wanted to write folk. Today the most popular interpretation says that this runic inscription reads: ᛫ ᛅᚢᚴ ᛫ ᛏ(ᛅ)ᚾᛁ (᛫ ᚴᛅᚱᚦᛁ ᛫) ᚴᚱᛁᛋᛏᚾᚭ = auk t(a)ni (karþi) kristną, 'and made the Danes Christian.' (about this inscription you can read on Wikipedia).

But according to Arnkiel inscription was as follows:

Book IV, p. 325

Book IV, p. 326

For me it was really nice to find my favourite German term Tolk in the runic context. Unfortunately the Tolk interpretation of the Jelling runic inscription seems now to be incorrect. But it is good to know that in the times of the London Brothers, Daniel and Benjamin Tolkiens the word Tolk was sometimes interpreted as coming from the Gothic language. 

Harald Bluetooth's rune stone by Jon Skonvig (1627)

Pojęcie rasy u Tolkiena

[co ja sam myślę o pojęciu rasy ludzkiej, przeczytasz na moim drugim blogu]

W związku z rozpętaną przez pisma mniej (Daily Mail), bardziej (Wired) i najbardziej poważne (The Times) awanturą o Tolkiena "rasistę" mam taką oto myśl. Prędzej czy później poszukiwacze odstępstw od jedynie-słusznej-poprawności znajdą i wskażą takie fragmenty u Tolkiena jak ten:

To prolog do Władcy Pierścieni. Fallohide oznacza 'blado-skóry'. Hobbici z północy, wyżsi i jaśniejsi od innych, bardziej łowcy niż rolnicy, wybijali się na przywódców.

I jeszcze dodam w westronie:

And now, Ladies and Gentlemen, THE TIMES... It began earlier this century, but I am almost sure that in the West there will be no acceptance for Tolkien and his works in the perspective of ten, twenty years. Fortunately the Leftist journalists do not know Tolkien's works well and at the moment they do not write about other aspects of "The Lord of the Rings" and "The Silmarillion" like antinomy of bright-dark, like races of humans, like pale and blondish Fallohides who were leaders of the Hobbits, like the significance of the bright, blue or grey eyes etc. We will not defend Tolkien's work against the "Progress" with all its madness.

The world is changed. I feel it in the water. I feel it in the earth. I smell it in the air...

More thoughts on tolk and tollkühn

 

It is a nice though archaic and improper interpretation of the German noun Tolk (archaic spelling Tolck). According to Johann Heinrich Zedler's Grosses vollständiges Universal-Lexicon Aller Wissenschafften und Künste. Band 42, Leipzig 1744, Spalte 1127–1128, the noun Tolk or Tolck, 'translator; interpreter', was a word of Gothic origin (sic!). Today we know (and J. R. R. Tolkien knew it too) that this German term was of Balto-Slavic origin. In Middle Low German there is a noun of the Baltic-Slavic origin: tolk, tollik (Schiller-Lübben 3, 571ᶜ), 'dolmetsch, interpres; translator, interpres'; (Dief. 305ᵃ. nov. gl. 219ᵇ. Stieler 2249, pers. reisebeschr. 1, 4, 6, entlehnt aus lit. tulkas, lett. tulks Kluge⁵ 74ᵇ. vgl. Freytag ges. werke 16, 429). Professor Tolkien wrote about it in one of his letters to Mrs. Edit R. Ehrhardt née Hahn (1905–1997), wife of Rev. Arnold Ehrhardt (1903-1965) (who was an anti-Nazi pastor of half-Jewish ancestry. The Ehrhardts emmigrated to England in 1939 because of the Nazi terror. Mrs E. R. Ehrhardt was an editor and author in England. Arnold Ehrhardt was born in Konigsberg, East Prussia):

»I do not understand why you should wish to associate my name with TOLK, an interpreter or spokesman. This is a word of Slavonic origin that became adopted in Lithuanian (TULKAS), Finnish (TULKKI) and in the Scand. langs., and eventually right across N. Germany (linguistically Low German) and finally into Dutch. It was never adopted into English.«

(J.R.R. Tolkien, letter #349 to Mrs. E. R. Ehrhardt

Today, after my discoveries of the #TolkienAncestry we know that Mrs Ehrhardt was right and J. R. R. Tolkien unfortunately was not (see for example here)

Tolk means 'interpreter, negotiator, translator' < Old Prussian [Baltic] *tulk- < Proto-Slavic *tъlkъ 'sense, translation, interpretation, explanation'. From this Proto-Slavic word denoting 'interpreter' are derived: Lithuanian tùlkas, Latvian tul̃ks, Estonian tulk, Old Saxon tolk, Old Icelandic tulkr and Finnish tulkki. In modern Russian (and old eastern dialects of Polish) tołk means 'sense, benefit, direction' and tołkowat' means 'to clarify, to interpret'. There is also a notable Polish word tołkun, 'secular interpreter in Lutheran church translating the words of a German preacher for Polish parishioners' (Słownik języka polskiego edited by J. Karłowicz, A. A. Kryński and W. Niedźwiedzki, vol. VII, Warsaw 1900–1927).

This term was even adopted into (Middle) English and Tolkien knew about it (and probably he forgot about it during writing the letter to Mrs. Ehrhardt). See the late 14th century Sir Gawain and the Green Knight and occuring there the noun tulke, tolke, 'a man, soldier' (plural tulk(k)es), coming probably from Old Norse tulkr (see above; ultimately < Old East Slavic тълкъ < from Proto-Slavic *tъlkъ). It is interesting how the meaning changed from 'interpreter' to 'soldier'...

Johann Heinrich Zedler's Grosses vollständiges Universal-Lexicon Aller Wissenschafften und Künste from 1744 thought that German Tolk was of Gothic origin. That would be interesting for Professor Tolkien who studied Gothic (East Germanic language) and even tried to create Neo-Gothic and Taliska, being in fact a Gothic-stylized language of Middle-earth. 

Why Gothic?

Historical Goths (Gothic Gut-þiuda, Latin Gothi) were an East Germanic people, two of whose branches, the Visigoths and the Ostrogoths, played an important role in the fall of the Western Roman Empire. Sometime around the 1st century AD, Germanic peoples may have migrated from Scandinavia to Gothiscandza, in present-day Poland. The earliest known material culture associated with the Goths on the southern coast of the Baltic Sea is the Wielbark culture, centered on the modern region of Pomerania in northern Poland. This culture replaced the local Oxhöft or Oksywie culture in the 1st century AD, when a Scandinavian settlement developed in a buffer zone between the Oksywie culture and the Przeworsk culture. Johann Heinrich Zedler knew about it in 1744. See his entry about Goths:

 

According to Zedler and other scholars of the 18th and 19th centuries the town Danzig, Polish Gdańsk had a place-name of Gothic origin. See here:

According to the lexicon from 1744 the place-name Gdańsk-Dan(t)zig was derived from Godanum. In a similar manner Friedrich Gottlieb von Duisburg (his father was a Gdańsk pastor of Michael Tolkien's son-in-law, Andreas Uebelin) in his Versuch einer historisch-topographischen Beschreibung der freien Stadt Danzig (1809) wrote that Gdańsk-Dan(t)zig was derived from Gothiskandza 'Goths' Redoubt' (see Wikipedia).

Zedler did not know about Old Prussian and earlier Slavic etymology of the word Tolk (Tolck), 'interpreter, negotiator, translator'. He interpreted it as Gothic which is a nice coincidence if we consider the Gothic-related interests of J. R. R. Tolkien.

And last but not least, let us see what Johann Heinrich Zedler's Grosses vollständiges Universal-Lexicon Aller Wissenschafften und Künste wrote about the word tollkühn (we know that J. R. R. Tolkien promoted this improper etymology of his family name). The lexicon provides us with this explanation:

German unsinnig ('absurd, ridiculous') or rasend ('tremendous, furious'), and even Latin mente coptus ('insane, mad; "seized by the mind")! Not a good candidate for a family name. Really!

The linguists of German language know that the Tolkien/Tollkühn family name is of Old Prussian (Baltic) origin and that its oldest form was Tolkin/Tolkyn, which means 'a descendant of an ancestor with the name Tolk', 'tolk' being (as we could see) an Old Prussian (Baltic, not Germanic) translator, interpreter, negotiator.

As a consolation let us see Zedler's entry for Tollkühne:

Ingenia means talents, creative powers!

 

The Tolkiens ancestors in the time of King Alfred the Great?

Alfred the Great about the land where the ancestors of J. R. R. Tolkien lived in the times of Alfred (see British Library, Anglo-Saxon Orosius):

Map of Europe in the time of King Alfred

"Wulfstan said that he travelled from Hedeby, arriving in Truso after seven days and nights, the boat running under sail the whole way. To starboard he had Wendland, to port Langeland, Lolland, Falster and Skane. All these lands belong to Denmark.

'Then we had Bornholm to port, where the people have their own king. Then after Bornholm we had on our port side the lands which are called Blekinge, More, 01and and Gotland, and these lands belong to the Swedes. Wendland was to starboard the whole of the way to the mouth of the Vistula.' This Vistula is a very large river which separates Witland and Wendland. Witland belongs to the Este. The Vistula flows out of Wendland into Estmere which is at least fifteen miles wide. The Elbing flows into Estmere from the lake on the shore of which Truso stands, and they flow together into Estmere, the Elbing west from Estland and the Vistula north from Wendland. Then the Vistula deprives the Elbing of its name for the estuary is known as the Vistula estuary and flows from Estmere northwest into the sea.

This Estland is very large and has many fortified settlements, and in each of these there is a king. There is a great deal of honey and fishing. The king and the most powerful men drink mare's milk, the poor men and the slaves drink mead. There is very much strife among them. There is no ale brewed among the Este but there is plenty of mead. There is a custom among the Este that after a man's death he lies indoors uncremated among his relatives and friends for a month, sometimes two. The kings and other high-ranking men remain uncremated sometimes for half a year - the more wealth they have the longer they lie above ground in their houses. All the time that the corpse lies indoors it is the custom for there to be drinking and gambling until the day on which they cremate it. On the very day on which they intend to carry the dead man to the pyre, they divide his property -whatever is left of it after the drinking and gambling - into five or six portions, sometimes more, depending on how much there is. They place the biggest portion about a mile from the settlement, then the second, then the third, until it is all distributed within the mile, so that the smallest portion is closest to the place where the dead man lies. All the men who have the swiftest horses in the country are assembled at a point about five or six miles from the property, and then they all gallop towards it. The man who has the fastest horse comes to the first portion (which is also the largest) and then one after another until it has all been taken. He has the smallest portion who gets from his ride the one nearest to the settlement. Then each of them rides on his way with the property and is allowed to keep it all. For this reason good horses are extremely valuable there. When the man's treasures have all been spent in this way, then he is carried out and burned up with his weapons and clothes. They use up most of the dead man's wealth with what they squander during the long period of his lying in the house, and with what they put by the wayside which strangers ride up to and take. It is the custom among the Este that the men of each tribe are cremated, and if one bone is found not completely burned, heavy compensation must be paid.

There is a tribe among the Este that knows how to cause cold, and this is why the dead men there lie so long and do not rot, because they keep them cold. If two containers are put out full of beer or water, they can cause one of the two to be frozen over whether it is summer or winter."

Globuhnen (Głabuny) – wszystko co wiemy o wsi Tolkienów

Fig. 1
Natangia, Krzyżbork, moreny, dolina Pasmaru i pruskie dzieci

Dziś zapraszam Was do samych korzeni, do samych początków rodziny Tolkienów. Wieś Globuhnen, która po polsku nazwana by była pewnie Głabunami, gdyby w jej okolicy zamieszkali kiedyś Polacy. To tam mieszkał praprapraprapradziadek Profesora Tolkiena, Michel Tolkien, wolny i sołtys chełmiński wsi Globuhnen (do 2 poł. XVII w.). Chodźmy do doliny rzeczki Pasmar, położonej wśród zielonych moren Natangii...

Fig. 2
Mapa pruska z poł. XIX wieku. Widać, że we wsi istniało niewiele domów murowanych
(zazn. na czerwono); w jednym z nich zapewne mieszkali sołtysi Tolkienowie!

Zanim powstała wieś

Fig.3
Mapa pogańskich Prus z pracy Krzysztofa Hartknocha.
Widać Witige i Sollau, a nieco na wschód słynne Romowe

 

Globuhnen i sąsiednie miejscowości znajdowały się na terytorium plemiennym pruskich Natangów, blisko Puszczy Dinge. 800 metrów na południe od Globuhnen, również nad rzeczką Pasmar, znajdował się staropruski gródek z czasów pogańskich zwany w XIX wieku Hünenschloss ('Zamek Olbrzymów', 'Zamek Hunów') lub Hühnenschloss ('Kurzy Zamek'). Jego wały miały 2,5–3 m wysokości, a średnica gródku wynosiła ok. 10–12 m. Istniał też wzmiankowany przez Hartknocha gród pruski Witige na terenie późniejszego miasta Kreuzburg (Krzyżborka), podbity przez krzyżaków w 1240, a w 1253 zastąpiony budowlą obronną Zakonu Niemieckiego. Tutaj już w 1277 znajdowała się siedziba Komturstwa Natangijskiego. W 1315 Krzyżpork otrzymał prawo miejskie (być może element Kreuz- w nazwie nie pochodzi od krzyża, a od pruskiej nazwy Krücken znanej z okolic Krzyżborka; łacińska nazwa miejscowości brzmiała Cruceburch). Na wschód od Krzyżborka znajdowała się też dawana pruska miejscowość Sollau koło Kilgis. W tych okolicach działał między innymi słynny pruski bohater, Herkus (Henryk) Monte!

Fig. 4
Gródek Hünenschloss i jego rekonstrukcja – Nikołaj Kożanow

Nazwa

[Zestawienie danych z pracy Grasildy Blažienė, Baltische Ortsnamen in Ostpreussen (2005) oraz moich badań źródłowych]

Globuhnen, (pol. hipotet. *Głabuny, lit. Glabūnai), wieś 1,2 km od Sollnicken, w powiecie Iława Pruska [Kr. Pr. Eylau], nazwa miejscowa [ON] o etymologii od nazwy osobowej Glabūn-, Glabune – 'opiekun' (?), 'ktoś, kto otacza opieką, przytula'; por. prus. glabāni 'pieszczota', glābtun 'objąć, uścisnąć'. Forma Glabonyn z XIV wieku to określenie potomków takiego Glabune; tak jak Tolk 'Tłumacz', Tolkyn 'potomek Tłumacza').

1378 Thomas von Glabonynen vnser tolkg CDW 55
1406 Globaynen, Marienburger Tresslerbuch, s. 397 
1425 Glabunen, OF 164, s. 1 
1427 zu Glabun OF 86/26
1440 Krezmer zu Glabonnen XX. GHS Amt Brandenburg 1, s. 150
1480 Glabuny, Glabunen, Glabonnen (Caspar Nitsche) Ostpr. Fol. 116, s. 140 
1488 Glabunikaim (Henrich Kongigke) Ostpr. Fol. 116, s. 96
1507 Glabunickaim, Glabun, OF 134, s. 82, 78
1514 Glawenkeim XX. GHS Amt Brandenburg 1, s. 152-153
1539 Glabunigkeim XX. GHS Amt Brandenburg 1, s. 152
1540 Glabunikeym Ostpr. Fol. 991a, Nr. 4, s. 12
1623 Greger Freyer zu Globunen Ostpr. Fol. 2136, s. 19
1785 Globuhnen Goldbeck, VT. 55
1802 Globuhnen Schroetter VI
1873 Globuhnen, Gut Pierson, ANK. 506
1878 Glabunen, Globunen, Weber, Preussen 507

[1893] Globuhnen OV. 144

1906 Globuhnen 70
1933 Globuhnen 50

1997 Medovoje MLTV. 136

Najdawniejsze dzieje wsi

[Okazało się, że wzmianka z 1378 dotyczyła wsi Glabus pod Chojnicami, dlatego ją skreślam!] W Codex Diplomaticus Warmiensis (patrz tutaj) znajdujemy XIV- i XV-wieczne zapisy, które łączą nazwę podkrzyżporskiej wsi Globuhnen z urzędem tłumaczy w kancelariach krzyżackich, z tak zwanymi tolkami (patrz tutaj).

Fig. 5
Pierwsza wzmianka o Globuhnen w Codex Diplomaticus Warmiensis

Oto w Pasłęku (niem. Holland) zapisuje się pewne przywileje czterem Prusom o imionach: Monte, Thomas, Glinse i Glabune. Jako tłumacz w czasie transakcji występuje tolk ('tłumacz') Thomas ze wsi Glabonynen, czyli z późniejszych Globuhnen. Być może w tym jednym dokumencie znajdujemy zarówno zasadźcę wsi, Glabuna (jego imię oznacza kogoś, kto otacza opieką, przytula: prus. glabāni 'pieszczota', glābtun 'objąć, uścisnąć'), nazwę jego potomków zawartą w nazwie miejscowej – Glabonyn, l.mn. Glabonynen 'potomek Glabuna') i urząd tolka, który był członkiem tego rodu (?). Kto wie, czy to od Prusa Thomasa, tolka-tłumacza w kancelarii szpitalnika Ulricha Fricke z Pasłęka, nie pochodziła gałąź rodu o przydomku Tolkien z Glabuhnen (wiemy, że alternatywna teoria wiąże naszych głobuńskich i krzyżporskich Tolkienów z innym tolkiem, Matthiasem Tolk von Markelingerode, rycerzem, którego ojciec przybył zapewne z Harzu w Niemczech, a matka zapewne pochodziła z rodu nobilów pruskich z okolic Kętrzyna... Ciekawe która teoria zwycięży).

Wieś założona przez Zakon na przełomie XIV i XV w. Zasadźcą był Prus służący Zakonowi, Glabun? Najdawniejsza wzmianka na temat wsi pochodzi z Marienburger Tresslerbuch, s. 397, gdzie mowa o Hosleyke von Globaynen. Na początku we wsi była tylko karczma (należąca do wolnego Prusa?) i jeden zagrodnik.

[Okazało się, że wzmianka z 1425 dotyczyła wsi Glauthienen dlatego skreślam!] W krzyżborskiej księdze czynszów z lat 1419–1425, Dis sint die Freyen von Cruczeburg ('Ci są wolni z Krzyżborka') znajdujemy wpis na temat Glabunen:

Glabunen. Der Kretzem czinset fünftehalb M uff Martini und 1/5 Schock Huner. Kirstan, Plauwel, Peter Kirkin, Niclos Kukyne, Andreke, Lucas, Niclos, Martin, Hans Sudaw. (...)

W 1426 w Globuhnen (które wtedy liczyło 19 łanów i 20 morg) były dobra dużego wolnego (groß frei), brata krzyżackiego, Jacoba Schoffstedta – 17 łanów i 18 morg. We wsi znajdowała się też karczma (Krug) oraz dobra jednego zagrodnika zakonnego.

W 1480 komtur pokarmiński, Bernhart von Balzhofen, zapisał na prawie chełmińskim karczmę oraz jeden łan chełmiński i pół włóki oraz łąkę wolnemu Casparowi Nitsche. Casper skarżył się, że poprzednie nadanie na piśmie zaginęło w wyniku działań wojennych na terenie wsi.

W 1488 komtur pokarmiński, Hans von Tieffen, zapisał trzy włóki w Globuhnen (Glabunikaim) wolnemu o imieniu Henrich Kongigke (Kongehl? Wydaje się, że mamy tu do czynienia z dwiema końcówkami zdrabniającymi: pruską -ike oraz niemiecką -el oraz pruskim imieniem Kānge). To tu prawdopodobnie zaczyna się historia dóbr ("prußische Freiengüter"), które w XVII i XVIII wieku należały do wolnych chełmińskich, Kongehlów. Co ciekawe z tym nadaniem wiązała się służba wojenna z ogierem, pancerzem i knechtem ("einen [Kriegs]dienst mit Hengst und Harnisch und Mann").

Fig. 6
Wygląd pruskiej wsi w XVII wieku (na przykładzie Lubicza k. Torunia)

W 1507 dobra w Globunen liczyły 29 włók. Znajdowała się tam też karczma (Ostpr. Fol. 134, s. 82r).

W 1519 dobra w Globuhnen były częściowo "prußische Freiengüter" (wolnymi dobrami prawa pruskiego), częściowo "landesherrlische Hufenzinsdorf" (niemiecką wsią płacącą czynsz z łana, należącą do pana ziemskiego czyli Zakonu, a potem Księcia) i  częściowo "landesherrlische Hakenzinsdorf" (pruską wsią płaczącą czynsz z włóki (hake), należącą do pana ziemskiego, czyli jak wyżej). Od 1514 trzy włóki pruskie posiadał tam przodek rodziny Tolkienów, Paul, Katten Tochter Mann 'Paweł, zięć Katte'? (patrz tutaj). Były to wolne włóki z niskim czynszem, co świadczy o pełnieniu przez Paula funkcji na rzecz właściciela - był on zapewne pruskim sołtysem (zwanym czasem po polsku starostą), który pilnował we wsi porządku oraz czuwał nad płaceniem czynszów.

Dawna architektura wiejska w Prusach

W 1539 książę Albrecht Hohenzollern zapisał "freyguth" na prawie pruskim w Globuhnen Michelowi Kongehlowi z tymi samymi obowiązkami jak w dokumencie z 1488 (patrz wyżej). Kongehlowie będą w posiadaniu tej ziemi także w XVIII w. (XX. GHS Amt Brandenburg 1).

Według spisu podatku przeciw Turkom z 1540 (Ostpr. Fol. 911a 4, s. 12) we wsi mieszkali: Hornick, Asmus, Schwarkin [?], Knobloch, Merthin, Benedict, Michell i Hans.

W 1580 wydano decyzję o rozbiórce zamku krzyżackiego w Krzyżborku. Czytamy, że karczmarz w Globuhnen otrzymał część starych cegieł. Wtedy zapewne postawiono we wsi nową, murowaną karczmę (Sahm, s. 83, Etatsminister 18).

XVII wiek to czas plag (1625) i najazdów zbrojnych (wojska polskie Zygmunta III Wazy i wojska szwedzkie w czasie wojen szwedzkich). Bardzo dotknęło to okolic Krzyżborka, w tym wsi Globuhnen. Ludność była obciążona kontrybucjami, a teren został zmobilizowany i zmilitaryzowany przez księcia Jerzego Wilhelma. Dla naszych okolic był to czas pożogi, śmierci, gwałtu, rabunku i głodu.

W 1623 (Ostpr. Fol. 2136) Globuhnen (Globunen) obok innych wsi (dosłownie: Wangitte, Kodrinen, Lauck, Perwitten, Lipnicken, Varsen, Sollicken, Patrancken, Wargitten, Poplitten, Schwanns, Sollnicken, Saainckeim/Schoischen, Vamssen, Kalligen) opisana jest jako wieś pierwotnie na prawie pruskim, która została przeniesiona na prawo chełmińskie. We wsi istniały wtedy wolne dobra chełmińskie (rodzina Kongehl) oraz chełmińska karczma (również Kongehlowie). W spisie mieszkańców jest już Michael Tolkien ("Tolckheim"), który wyróżnia się płaceniem bardzo małego czynszu, co jest świadectwem jego pozycji sołtysa chełmińskiego (jego poprzednicy byli sołtysami prawa pruskiego, czyli tzw. starostami). Wieś leżała na 29 łanach i 20 morgach, z czego do wolnych należy 4 i pół włóki. We wsi mieszkali wtedy: Nicol Kohl, Mertin Kincke [?], Andres Wichardt  [?], Andres Wihke [?], Martin Hofman i Michael Tolkien ("Tolckheim").

Opis wsi w 1623 (Ostpr. Fol. 2136)

W 1626 wieś Globuhnen określona jest jako "Bauerndorf (sozial und rechtlich angegeliche)". Mieszkają tam Tolkienowie.

W krzyżborskich księgach parafialnych z XVII i XVIII wieku znajdujemy następujących mieszkańców wsi Globuhnen: Michel Tolkin i jego żona Elisabeth (wolny chełmiński sołtys Glabunen/Globuhnen), Friedrich Trappel (kowal w Glabunen), Christof Conigkel/Congiel/Kongehl, Chistof Dreger/Dreher/Dreer (karczmarz; po nim karczmarzem był m.in. Gürge Wille), Hans Calow/Kalau, Hans Wickelihn, Michel Schunemann, Jacob Krusen, Jacob Wichert, Hans Perkuhn, Valtin Steffen, Erhart Supplitt, Christian Schiller (Schulmeister ze Glabunen), Jurg Will Dietrich Stobbe, rodzina Polkein (później Polkien) i in. Z rodu Kongehlów wywodził się słynny niemiecki poeta barokowy, Michael Kongehl (1645–1710).

Jeszcze w latach 1700-1714 we wsi Globuhnen (nazywanej wtedy Amtsdorf 'wsią urzędową') znajdowały się: karczma (Krug), wolne dobro (Freigut) i dobro sołtysie (Schulzengut) oraz pracowali tam czterej chłopi królewscy – tak według Spezialprotokoll über das Amtsdorf Globuhnen und darin gelegenen Krug, Freigut und das Schulzengut sowie Auszüge der bisherigen Steuergefälle aus den Jahren 1700 bis 1714, "Verträge über die Entrichtung der neu zuzahlenden Steuern und Privilegien und Verschreibungen" (XX. HA, GHS, Amt Brandenburg Nr. 1, 129VS - 150RS). Termin Amtsdorf odnosi się do wsi, która jest bezpośrednio podporządkowana urzędowi królewskiemu, w przeciwieństwie do wiosek sądowych lub junkierskich, które podlegały sądom szlacheckim. W Globuhnen w 1715 mieszkali: Heinrich Schmid (kruger/karczmarz), Christoph Kongehl (frey/wolny), Friderich Tolkien (frey cöllmischer schulz/wolny sołtys chełmiński, syn Christiana Tolkiena), chłopi królewscy (z których sołtys zbierał czynsze i szarwarki?): Martin Kehlen, Michel Geiso [Geisau?], Hans Blankenberg, Christoph Truchs (jeden z nich był być może krawcem, co wynika z ksiąg parafialnych).

Nie wiem, od kiedy Tolkienowie pełnili urząd wolnego i chełmińskiego sołtysa wsi Globuhnen (patrz wyżej - na pewno już w 1623). Nazwa urzędu ziemskiego "frey und köllmscher Schulz zu Glabuhnen" pojawia się w źródłach dotyczących wsi Globuhnen po raz pierwszy w 1645 (nazywany też po łacinie w księgach parafialnych Krzyżborka praetor[ius], np. w 1654). Ale sołtys jako zarządca wsi na prawie pruskim z ramienia wpierw Zakonu, a potem księcia i króla funkcjonował tam co najmniej od 1514 (być może nazywany był po prusku eptmanis). Wg Gudatta jego obowiązki były następujące:

"Musiał się upewnić, że czynsze zostały zapłacone we właściwym czasie, że rolnicy zdążyli z pracami polowymi, a las nie został zniszczony przez wycinkę. Sołtys musiał także czuwać nad moralnością rolników. Powinien pilnować, żeby chodzili do kościoła. Dbał o moralność zabraniając im przeklinania i powstrzymując ich przed występkami i rozpustą." 

Sołtys razem z karczmarzem (wpierw Kruger, potem zwany Gastgeber) był też obecny przy praktycznie każdym chrzcie dzieci z Globuhnen ,a z roku 1699 znamy sytuację, w której sołtys Christian Tolkien ochrzcił umierającego noworodka. Wieś należała oczywiście do parafii w Krzyżborku. Sołtys miał też za zadanie przygotować wybrane osoby ze wsi do walki na wypadek wojny. Odgrywał więc ważną fukncję militarną (w kolejnych stuleciach Tolkienowie zaznaczą się jako dzielni żołnierze pruscy, gdańscy, angielscy). Oto znani nam sołtysi:

1. Rigau [?] przed 1514 (w Kreuzburgu/Krzyżborku w XVII w. żyła rodzina Richaw/Richau)
2. "Paul Katten Tochter Mann" ("Paul, zięć Katte" albo "Paul Katten, pewien zięć", 1514)
3. nieznani nam na razie z imienia sołtysi
4. Michael Tolckheim/Tolkin I (1623) praprapraprapraprapradziadek Profesora Tolkiena
   
5. Michel Tolckyn/Tolkien II ("schulz zu Glabunen", 1651, 1661, 1663, 1670), (do 2 poł. XVII w., zm. ok. 1670)
6. Michael Tolkien III (junior 1669, junior praefectus 1671, 1672, 1679, 1686), syn Michaela II
7. po śmierci Michaela w latach 1688-1691 jego funkcje pełniła jedyna córka, Barbara Tolkien
8. Christian Tolkien I (1691, 1700, zm. 1701), syn Michaela II
9. Friederich Tolkien (1708, 1717, "frey und köllmscher schultz zu Glabunen"), syn Michaela II, brat Christiana Tolkiena I
10. Elisabeth Tolkien, "Schulzinin", żona Friedericha (1721-26), nazwana też "vidua Tolkienin frey Schulzin".

W pocz. XVIII w. na terenie wsi (zapewne w karczmie) przebywają żołnierze lokalnego garnizonu. Johann Friedrich Goldbeck w Volständige Topographie des Königreichs Preussen z 1785 pisze, że Globuhnen było wsią królewską (Königlich Dorf) z osiemnastoma kominami (Feuerstelle), co zapewne równa się osiemnastu domom (i być może około 100 mieszkańcom). Następcami Tolkienów jako chełmińskich sołtysów w Globuhnen był Christoph Struwe (księgi chrztów, 29 września 1733; tak nazywa się też jedna z osad w parafii krzyżobrskiej), a potem rodzina Vogel (choć w spisie z 1785 jest tylko kilka wsi nazywanych Cölmisch Frey Schulzen Gut: Nickelsdorf, Quedenen, Köschten, Thyrau - nie ma Globuhnen). Znani mi kolejni sołtysi z rodu Vogel to Gottfried Vogel (1758-1798, syn Johanna Friedricha), Carl Vogel I, Carl Vogel II i Gottfried Rudolph Vogel.

Wieś znajdowała się wtedy w Królestwie Prus, w starostwie powiatowym pokarmińskim (Landräthlicher-Kreis Brandenburg; po polsku Pokarmin), w iławskim okręgu sądowym (Justitz-Kreis Preuß. Eylau), w rejonie urzędu w Kobbelbude (Domainen-Amts Bezirk Kobbelbude), w parafii krzyżborskiej (Geistliche Inspektion Eingepfarrer zur Kirche Kreuzburg)*, gdzie patronem kościoła (Patron der Kirche) był król pruski. Pobliskie Kobbelbude było wtedy królewskim urzędem domeny, folwarkiem i wsią (Königlich Domainen-Amt, Worwerk und Dorf, któremu podlegały wsie Altenburg, Gollau, Ottilienhof, Ludwigswalde, Sollau, Cavern, Globuhnen, Liegnicken, Tiefenthal). W pobliskim Krzyżborku (Kreuzburg) stacjonowały w 1785 trzy kompanie pruskiej piechoty (3 Compagnien Infanterie). Krzyżbork powstał w 1350 jako miasto królewskie (Königlich Immediat-Stadt), a w 1782 znajdowało się w nim 228 kominów z 1018 mieszkańcami. Według Goldbecka w pobliskich rzeczkach Pasmar i Keygster łowiło się trocie i ślizy. Radca podatkowy dla tego okręgu miał swój urząd w Domnau, a okręg podatkowy nazywał się bartoszycki (Bartenstein).

W spisie mężczyzn pomiędzy 12. i 60 rokiem życia z 1778 znajdujemy następujących 45 mieszkańców wsi: Gottfried Vogel, Friedrich Borofscky, Johann Kristan, Andreas Prang, Peter Mehlenfeld, Friedrich Vogel, Clemens Polley, Christoph Mahler, Christoph Schwill, Johann Wolter, Michael Wolter, He. Rappuhn, Johann Pruscky, Fried. Rode, Johann Buchholtz, Christian Will, Jacob Siebrandt, Christian Wachter, Martin Wasilewsky, Christian Schmidt, Gottfr. Engelbrecht, Gottfried Wölck, Gottl. Dickert, Gottfried Pottel, Gottfried Kristan, Christian Hermann, Michael Wölck, Michael Palcke, Christian Lachmann, Johann Grentz, Michael Kristan, Daniel Hopp, Gottfr. Buchholtz, Gottf. Seydler, Gottfried Nisswald, Gottlieb Nieswald, Ludwich Nieswald, Ludwich Debler, Gottl. Laudien, Gottf. Ross, Johann Bolofscky, Michel Bolofscky, Christian Kristan, Christoph Bunck, Phillip Bolofscky.

Dzięki spisowi szkolnemu z 1813 wiemy, że dzieci z Globuhnen chodziły do szkoły wiejskiej w Sollnicken (chodziły tam dzieci z Globuhnen, Hollstädt i Tykrigehnen, nauczycielem był Gottfried Witt i adjunkt Margenfeld, a uczyło się 30 chłopców, 22 dziewczynki, 38 stałych uczniów i 10 którzy skończyli już naukę czytania).

W roku 1820 wieś liczyła 19 domów i 108 mieszkańców (wg Vollständiges topographisches Wörterbuch des preußischen Staats, Tom 1).

Fig. 6
Widok Globuhnen z lat międzywojennych

W pracy Leopolda Kruga, Die preußische Monarchie: topographisch, statistisch und wirthschaftlich dargestellt: nach amtlichen Quellen. Die Provinz Ostpreussen, cz. 1 z 1833 czytamy, że Globunen leży na czarnych, płodnych ziemiach (podobnie jak dobra Solnicken und Sand). Wg spisu Kruga było tam 1 562 mórg ziemi, 6 gospodarstw rolnych (Ackergüter), 10 właścicieli (Eigenkäthner), 7 pracowników rolnych (Instleute), a w sumie 166 mieszkańców. W 1820 miejscowi właściciele rolni brali udział w losowaniu pewnego tutejszego gospodarstwa. Krug opisuje Globuhnen i pobliskie Solnicken jako wsie bogate w odróżnieniu do niedalekich Tiefenthal oraz Schnakeim. Autor zwraca uwagę na wysoką kulturę rolnictwa w Globuhnen, co na pewno można przypisać też i dawnym chełmińskim właścicielom – Tolkienom ("na co wskazuje Globunen; jest to prawdopodobnie niespodziewany znak zwiększonego dobrobytu i kultury gleby, dzięki pracy człowieka, który dba o ziemię, a wraz tym wzrasta wartość gleby", str. 609).

Fig.7
Późniejsza mapa topograficzna Globuhnen

W pracy Die Gemeinden und Gutsbezirke des Preussischen Staates und ihre Bevölkerung...: nach den Urmaterialien der allgemeinen Volkszählung vom 1. December 1871, która pochodzi mniej więcej z czasu, gdy powstała pierwsza tak dokładna mapa naszej wsi (patrz Fig. 1) czytamy o Globuhnen co następuje: Globuhnen jest wsią królewską (Königlich Dorf), miejscowością zabudowaną dwudziestoma domami z 35 gospodarstwami domowymi. W 1871 mieszkało w Globuhnen 93 mężczyzn i 93 kobiety (razem 186 mieszkańców). Z tej populacji w samym Globuhnen urodziły się 73 osoby. Wszyscy obywatele byli Prusakami wyznania ewangelickiego. Dzieci poniżej 10 lat było 53, osób umiejących czytać i pisać było 108, a analfabetów 24.

Tekst ten będę stopniowo uzupełniał

__________________________________________

 * Parafia w Kreuzburg (Krzyżborku) obejmowała miejscowości: Arnsberg, Barslack, Cavern, Dingort, Döbnicken, Glautienen, Globuhnen, Heyde, Hollstädt, Karlshof, Kilgis, Kissitten, Kusitten, Klein Labehnen, Groß Krücken, Klein Krücken, Groß Labehnen, Klein Labehnen, Liepnicken, Moritten, Neu Park, Neu Schnakeinen, Neu Sollau, Pasmarshof, Porschkeim, Sand, Schmerkstein, Schnakeinen, Sollau, Sollnicken, Steinhof, Struwe, Tiefenthal, Tykrigehnen, Vogelsang, Wangnicken, Wilmsdorf

Dodatek

Zdjęcia Rosjanina z Okręgu Kaliningradzkiego, Nikołaja Kożnanowa, który odwiedził okolice Globuhnen i pokazał nam, jak ten teren wygląda dziś:

Charles Tolkien (1789–1833): a Methodist missionary in Canada

Recently I have written about James Tolkien, a very interesting member of the Tolkien family, family which in 1770 emigrated from Danzig (Gdańsk), Poland via Amsterdam to London. Today something substantial about his older brother Charles who was one of the first Methodists in Canada. Charles Tolkien, son of a London furrier Daniel [Gottlieb] Tolkien was born on 11 September 1789 and was baptized at Saint Paul Anglican Church, Covent Garden,Westminster. His parents lived in 1780s at 27 New Street, Covent Garden. Charles's confirmation was in 1804 at Wesley Chapel in London and in 1812 Charles was sent for the Methodist mission to Canada. Let us see his obituary from The Methodist Magazine for the year 1833, p. 591 (see here; about Daniel Gottlieb Tolkien's obituary from 1813 read here):

Died November 19th, Mr Charles Tolkien of Kingston in Upper Canada. He was born in London, September 11th 1789; and it was his unspeakable advantage to descend from parents who feared the Lord and took the most tender interest in the spiritual as well as temporal prosperity of their family. His father, who was for many years a respectable and consistent member of the Wesleyan society in London, and of whom some account was inserted in this Magazine for 1813, p. 919, was especially assiduous in watching over the morals of his uhildren, instructing them in the principles of religious truth, and recommending and enforcing his exhortations by the influence of his own cheerful and pious example. Fully convinced, however, that the use of all the means suggested by piety, joined to parental affection, cannot change the human heart, he was regular and fervent in his addresses to the throne of grace for the promised aid of the Holy Spirit to give efficiency and success to his impressive counsels aud instructions. Charles was betimes habituated to attend the public worship of God in the City-Road chapel; and while a mere youth gave some indications of that deep and uniform seriousness which so eminently marked his character during his riper years. His conduct at this early period was truly correct and his disposition eminently amiable. He was mild, gentle and affectionate, and though from natural reserve the warmth of his feelings seldom appeared, his heart was alive to the happiness of others and anxious to alleviate distress wherever it met his eye. In the year 1804, under the ministry of the late Rev. Joseph Benson, his mind was solemnly impressed with the importance and necessity of giving his heart to God, yet some years passed away before he presented unto the Lord his reasonable and acceptable offering, although these impressions were never wholly effaced from his mind. As he grew up to manhood he endeavoured to stifle those early convictions of the Spirit of God and about his twentieth year manifested strong and unequivocal symptoms of an unregenerate heart. He now began to turn away his ear from reproof to slight instruction and became impatient of restraint. He sought enjoyment in the sinful amusements of the world and in opposition to the remonstrance of conscience and the entreaties of relatives he associated with those who knew not God, and followed their impious example. At no period of his life, however, was his character stained by flagrant acts of vice and immorality, yet his soul was alienated from God and his heart was the seat of unsubdued and unpardoned sin. After his conversion, Sir Tolkien was accustomed to advert to the irregularities and sins of his youth with feelings of deep regret, and frequently has he been heard to repeat with great emotion the words of St Paul: "What fruit had you in those things whereof ye are now ashamed? for the end of those things is death." In the beginning of the year 1812 Mr Tolkien first visited America and made a tour through various parts of the United States, but returned to his native city in the latter end of the same year. The following year he embarked again at London for this continent with the intention of settling at Halifax in Nova Scotia. Having remained in Halifax for some time he removed from thence to Kingston in Upper Canada, in the year 1816 and from that time adopted it as his future home. At the time Mr Tolkien settled in Kingston Wesleyan Methodism was but imperfectly known, and excited little attention or interest amongst the inhabitants of this town. Its introduction was of recent date; its progress was not rapid and its influence was neither extensive nor commanding. During the previous year a small society had been formed through the exertions of a few pious emigrants from the United Kingdom, and prayer and class meetings were regularly kept up by these zealous men. The Lord crowned the labours of his servants with his blessing their numbers gradually increased and their prospects soon became so encouraging as to justify an earnest application to the Wcsleyan Missionary Committee for a Preacher to take charge of the little fiock and to dispense to them and others the word of life. A kiud and prompt attention was paid by the Committee to the request of the infant society; and the Rev. Thomas Catterick was appointed to this station, who arrived here in the month of October 1816. Our deceased friend was among the first of Mr Catterick's regular hearers, and joined the society about the end of the year. He now became truly earnest in seeking the forgiveness of his sins, though he did not obtain a clear and abiding sense of his acceptance with God, for a considerable period after he bad begun to meet in class. But his soul was on many occasions sweetly drawn out after God, and at times he enjoyed a measure of peace and comfort, especially in the ordinances of the Lord's house. The following account of his conversion has been transcribed from his own papers: "On Wednesday, February 3d, 1819, the Lord gently opened my heart at the class meeting, and instantly rilled my soul with love to him, and gave me a resolution from that hour to forsake all sin. My soul was lilted up to him in prayer, the remaining part of the week; and I can truly write I had that peace of mind which I never experienced before or thought it possible to enjoy. On returning home, I retired to my room, and in deep humility and holy fear I prostrated myself before the Lord, and entreated him to give me a clear evidence of my adoption into his family, that I might satisfactorily know him to be my Father in Christ Jesus; and glory be to his name, he heard and answered my prayer by filling my soul with unspeakable love and joy. May I praise him, love him, serve him, and rejoice in him to the latent hour of my life." Having thus received the Spirit of adoption, his subsequent conduct evinced the reality of the change that had been effected in his heart. From the time of his conversion to God to the close of his life he was an example of meekness humility and heavenly mindedness nor was he less distinguished for his love to God zeal for his glory and devotedness to bis service. His piety was ardent, elevated and consistent. His soul seemed to enter into the spirit of every duty in which he engaged, and he lived in the constant recollection of the presence of God and the notice of his eye. He was a man of fervent and persevering prayer, and cultivated a deep and extensive knowledge of his own heart, and of the exalted privileges and enjoyments of the people of God. His religion was of the active kind. He studied to he useful, and from an early period of his Christian course took a prominent part in all the social means of grace which are so numerous among us and which are so admirably adapted to preserve and increase the life of godliness in the soul. About two years after his conversion Mr Tolkien was appointed the Leader of a class and continued to discharge the duties of this responsible office with great faithfulness and acceptance till within a few days of his death. His close and pointed addresses, the faithfulness of his reproofs, the wisdom and kindness of his advice, and the diligence with which he sought any wanderer from his fold greatly endeared him to all the members of his class, while his influence and example were made a blessing to the whole society. He was warmly attached to the body of Christians to whom he had united himself. He loved their doctrines especially universal redemption, the direct witness of the Spirit, and entire holiness. He loved these truths because they had entered into his heart and quickened its deaduess slain its enmity and purified his nature and made him habitually happy. He delighted in the ordinances of God's house, highly esteemed his Ministers and rejoiced in the extension aud prosperity of the Redeemer's kingdom in the world. The religion which he professed he carried with him through all the relations and circumstances of life and the church the world and his own family beheld in him an epistle of Christ wtitten by the Spirit of the living God. Mr. Tolkien's earnest eare to profit by the public ministry of the Gospel is sufficiently proved by his having for several years kept a register of the sermons he heard with abstracts of their substance and observations on them for his own benefit. About ten years ago Mr Tolkien was appointed the Superintendent of the Sunday school on this station, and continued to perform the duties of that situation with great diligence and fidelity every Sabbath to the period of his removal to a better world. He assiduously laboured to instruct and benefit the children affectionately endeavoured to awaken in their minds a serious concern for their souls, and uniformly directed all his exertions to the attainment of this important object. He regularly met the Teachers and children alternately every Monday evening and spent an hour with them in reading exhortation and prayer. Heloved both Teachers and children, and manifested an earnest desire for their spiritual iniprotemcnt. His death was rather sudden and unexpected. On the Tuesday before his decease he attended the Leaders Meeting, appeared deeply interested in the affairs of the society, and expressed his desires that the work of God might be revived and extended amongst us. Early the following morning he was seized with the disease which terminated his earthly existence. During his illness he was unable to converse much, but what he said was highly satisfactory to his sorrowing friends. To one who visited him on Thursday he said "I have no fear. I am in the hand of God. Whether I live or die, I am the Lord's." In this calm and happy state he continued suffering the will of his heavenly Father till the following Saturday, when he quietly fell asleep in Jesus, leaving a pious widow and one child to lament their loss. The following announcement was made unsolicited by the editor of the Kingston Chronicle; a gentleman who is a member of another church and in no way connected with our congregation or society: "In our obituary of to-day will be found recorded the decease of an individual of this place eminently distinguished for his Christian honesty, godly simplicity, and pure and unostentatious piety; the uncompromising advocate of Christianity, the practical and consistent professor of religion and the steady and unalterable friend of all that is virtuous and valuable in the human character. In him were most happily and harmoniously united all the amiable and dignified qualities of the retired and unassuming Christian, with the most gentle and benevolent zeal to excite in the minds of others that holy principle hy which his own was unceasingly guided. Living in the habitual exercise of those graces by which he was peculiarly gifted he ran the race that was set before him looking forward by faith to that future and eternal rest that remaineth to the people of God. Such was the object of the short but useful life of Mr. Tolkien, who it will be seen in the forty second year of his age was removed from this scene of sorrow and suffering to the society of the just made perfect. Mark the perfect man and behold the upright for the end of that man is peace."

J.P. Hetherington

Żołd, ceny, status życia w mieście Christiana Tolkiena (1706–1791)

Z mojej małej kolekcji – gdańskie i angielskie monety, z czasów życia Johna B. Tolkiena w tym solid czyli szeląg gdański "Monetą obiegową był wówczas floren = 30 groszy = 90 szelągów = 540 denarów. Odnoszono też jego wartość do srebra i tak w roku 1751 i 1 floren = 5,94 gr srebra, zaś w roku 1800 już tylko 4,23 gr srebra. Wysokość dopuszczalnej płacy regulowana była zapisem w wilkierzu. Czeladnik murarski mógł zarobić dziennie 33 gr latem, zaś zimą 27 gr. Zarobki nauczyciela ze szkoły św. Piotra i Pawła wynosiły 450-600 florenów rocznie, mógł on dawać jeszcze dodatkowe lekcje i otrzymywał deputat w postaci drewna opałowego. Zarobki organisty w 1750 r. wynosiły 120-160 florenów/ rok. Urzędnicy zarabiali lepiej. Ławnik otrzymywał 750 florenów rocznie, rajca – 1800, zaś burmistrz aż 3000 florenów na rok. Dodatkowo urzędnicy otrzymywali dodatkowe, trudne dzisiaj do ustalenia, inne gratyfikacje."   Przeliczając wartość srebra dawniej i dziś można powiedzieć, że 1 gr był odpowiednikiem naszych ok. 10 zł (dziś 1 g srebra = 1,75 zł, a zatem 5 g srebra to ok. 9 zł, czyli 30 gr = 270 zł = 1 fl), a zatem floren to ok. 270 zł. Czyli miesięczna gaża ogniomistrza Christiana Tolkiena to ok. 4860 dzisiejszych złotych. Muszę szczegółowo zbadać, do jakich opłat był zobowiązany i ile zostawało mu na życie.