środa, 28 sierpnia 2024

Przesłanie Pana Cogito w quenya
(tłum. Maciej Garbowski)

Czy też uważacie, że Húrin Thalion najlepiej wyraża wartości Pana Cogito?
(Artwork by Jenny Dolfen)

Poprosiłem znanego lingwistę tolkienowskiego, Macieja Garbowskiego (Araela) o jego tłumaczenie Przesłania Pana Cogito Zbigniewa Herberta na język quenya. Moja własna i niedokończona próba znajduje się tutaj. Oto tekst Araela:

I asked the famous Tolkien linguist, Maciej Garbowski (Arael), for his translation of Zbigniew Herbert's The Envoy of Mr. Cogito into Quenya (for English translation see below). My own and unfinished attempt can be found here. Here is Arael's text:


Sananye Taro Menta 

Á mene yanna tanar morna mentenna lender
Meter laure toassen úquiéva métim’ artanwalyan 

Á mene tyulima imícai nucuhtanwar
Imícai catta-querinwar i nunistainar astonna 

Rehtanelye lá meter coivielyan
Níco lúmeo samilye mauy’ anta i vettale 

Á na verya yasse handele loica á na verya
Métima notalesse rie sima valdea 

Úturwa ahalya á na ve airon
Quie hlaril óma i nucuhtaron yo palpainaron 

Ála lóya lye néþalya úvalandale
Itirmoin ungwalmoin nupimpoin — turuvante
Tuluvante minoirelelyanna ar cemellus auhatuvante amalékie
Astai rívembe saruva lyenya netyanwa vehtequentale 

Ar ála avatyare é nálye úmelehtea
Apsenita hrá’n arinwartanwain 

Nan á þurya imle valate úmaureallo
Á cenda angolde auca antolya
Á enquete: nahamna nánen — ma penne’n aryar 

Á þurya imle ringahondiello á mel’ arinya ehtele
Aiwe alasinwa esseva norno hrívea 

Cále rambassea alcar fanyarea
Lá maurante lyenya lauca foa
Eante quetien: alquen tiutauva lye 

Á tire — yá cále orontissea ve tanna — á tolu yo mene
Tenna serce ambusse quere morn’ elenelya 

Á enquete yáre luhtur firyaliéno nyári ta nyarnar
An tanen ñetuval i márie i lauvalye
Á enquete turime quetier á enquete tai amenquétie
Ve tanar i lender ter erume ar litsesse qualler 

Ar laituvar lye hrá siman i férimainen
Falampenen laliéva nahtalenen auhantiessea 

Á mene an rie sille mindauvaina mici úme ringe corpion
Combenna lyenye yáratarion: Ñilyamesto Hehtoro Ronaldo
Varyandoron aranie mettencava ostova littion 

Á na voronda Mene

_________________________

The Envoy of Mr. Cogito
By Zbigniew Herbert

Translated By Bogdana Carpenter and John Carpenter

Go where those others went to the dark boundary
for the golden fleece of nothingness your last prize

go upright among those who are on their knees
among those with their backs turned and those toppled in the dust

you were saved not in order to live
you have little time you must give testimony

be courageous when the mind deceives you be courageous
in the final account only this is important

and let your helpless Anger be like the sea
whenever you hear the voice of the insulted and beaten

let your sister Scorn not leave you
for the informers executioners cowards—they will win
they will go to your funeral and with relief will throw a lump of earth
the woodborer will write your smoothed-over biography

and do not forgive truly it is not in your power
to forgive in the name of those betrayed at dawn

beware however of unnecessary pride
keep looking at your clown’s face in the mirror
repeat: I was called—weren’t there better ones than I

beware of dryness of heart love the morning spring
the bird with an unknown name the winter oak

light on a wall the splendour of the sky
they don’t need your warm breath
they are there to say: no one will console you

be vigilant—when the light on the mountains gives the sign—arise and go
as long as blood turns in the breast your dark star

repeat old incantations of humanity fables and legends
because this is how you will attain the good you will not attain
repeat great words repeat them stubbornly
like those crossing the desert who perished in the sand

and they will reward you with what they have at hand
with the whip of laughter with murder on a garbage heap

go because only in this way will you be admitted to the company of cold skulls
to the company of your ancestors: Gilgamesh Hector Roland
the defenders of the kingdom without limit and the city of ashes

Be faithful Go

czwartek, 8 sierpnia 2024

Iloma językami władał Tolkien?

Profesor Tolkien w czasie nagrywania wywiadu dla BBC

Potocznie przyjmuje się, że Tolkien był wybitnym poliglotą. Z różnych źródeł wiemy, że ten koneser i esteta angielszczyzny, władał też łaciną, greką, językiem staro- i średnioangielskim, staronoislandzkim (nordyckim), gockim, starowalijskim, niemieckim, francuskim, fińskim, włoskim. Zapoznał się też z podstawami afrikaans, duńskiego, gaelickiego, niderlandzkiego, norweskiego, polskiego (o jego znajomości polszczyzny przeczytacie na moim blogu - tutaj), rosyjskiego, sanskrytu, serbskiego i szwedzkiego. Był znawcą esperanto. Tolkien był też twórcą kilkunastu języków, z których najlepiej rozwinął języki elfickie - quenya i sindarin.

Z pracy Ch. Scull i W. G. Hammonda The J.R.R. Tolkien Companion and Guide ("Languages") dowiadujemy się, że młody Tolkien najwcześniej zaczął poznawać łacinę, francuski i niemiecki - zawdzięczał te pierwsze lekcje swojej matce, Mabel. W Szkole Króla Edwarda w Birmingham uczył się łaciny i greki. Tę naukę kontynuował w pierwszych latach studiów (ciekawe jest to, że nieznany mu jego daleki kuzyn, Johannes Tolkiehn z Królewca specjalizował się w tej samej dziedzinie na uniwersytecie Albertina - patrz tutaj). To jednak w tym czasie postanowił, że poświęci swoje życie językom europejskiej Północy.

Znajomość danego języka to jednak nie biegłość w mowie. Przypomnijcie sobie z Waszej lektury biografii Tolkiena i jego listów, ile razy spotkaliście się z opisem Tolkiena, który biegle, jak poliglota, rozmawia w innych językach z obcokrajowcami. Nie ma tego wiele - zapewniam. Narosły za to w tej materii liczne legendy.

Oddajmy głos w tej sprawie samemu J.R.R. Tolkienowi. W czasopiśmie naukowym The Tolkien Studies nr 15 z roku 2018 opublikowano obszerne, a nieznane szerzej fragmenty wywiadu z Profesorem Tolkienem z 1968 roku, gdy BBC realizowała film, który znamy jako Tolkien in Oxford. Profesor obala tam mit, jakoby był wszechstronnym poliglotą — przyznaje się, że jedyny język obcy, którym kiedyś posługiwał się biegle był... hiszpański.

„Jednak nie jestem dobrym lingwistą. Jedynym językiem, w jakim kiedykolwiek rozmawiałem z niewymuszoną kolokwialną biegłością był przez krótki czas język hiszpański - ale obecnie nie jest już to aktualne (ang. "But I’m not a good linguist, the only language I’ve ever spoken [with] anything like a colloquial facility, for a short while, is Spanish, but that’s getting blank now.").

Język ten poznał dzięki swojemu przybranemu ojcu, ks. Francisowi Morganowi, który był w połowie Hiszpanem. Biegłością w tym języku musiał się wykazać w 1913 roku, gdy opiekował się w czasie podróży do Francji dwoma chłopcami z Meksyku.

Może zatem J.R.R. Tolkien rozmawiał z biegłością w quenya albo sindarinie? I tu muszę Was bardzo rozczarować. Tolkien był znakomitym znawcą struktury różnych języków - w tym oczywiście swoich. Jednak poza hiszpańskim, w żadnym z języków nie był biegłym rozmówcą. 

W wywiadzie z Tolkien Studies Profesor mówi:

"Ludzie rzeczywiście chcą poznać gramatykę [moich języków]. Ale łatwiej mi podać im informacje o pochodzeniu i procesie rozwoju struktury fonetycznej niż gramatykę. (...) Nie miałbym nic przeciwko temu, żeby inni ludzie ją znali i cieszyli się tym, ale tak naprawdę nie chciałbym, żeby inni ludzie — jak niektórzy ludzie, którzy byli równie pomysłowi w kwestii języka — nie chciałbym żeby tworzyli rodzaju kultu i żeby wszyscy ludzie mówili między sobą w moim języku. Nie, nie chcę spacerować i spędzać popołudniami czasu rozmawiając z kumplami po elficku. Jedno jest pewne, elficki jest zbyt skomplikowany. Nigdy nie skończyłem go tworzyć".

(W oryginale: "What people really want to know is a grammar. But I can give them more easily than a grammar the origins and process of the development of the phonetic structure. (...) No, no, no. I want other people . . . I wouldn’t mind other people knowing it and enjoying it, but I didn’t really want to make other people—like some people who have been equally inventive in language—I didn’t want to make cults and have people all speaking it together. No, I don’t desire to go and have afternoons talking Elvish to chaps. One thing, of course, Elvish is too complicated. I’d never finished making it.").

Znam to trochę z autopsji. Jestem twórcą trzech języków, które wykorzystano w naszej popkulturze (dodarin dla Dody Rabczewskiej i jej Elfów Nocy z płyty Siedem Pokus Głównych; mhrask dla filmu Netflixa W lesie dziś nie zaśnie nikt; ehar-szamûd dla Akademii Pana Kleksa). Jestem w stanie na poczekaniu (dzięki słownikom, które stworzyłem oraz gramatyce i fonologii) wymyślić całe zdania w tych językach. Ale nie umiem się nimi biegle posługiwać w mowie potocznej.

W nagrodę za przeczytanie mojego małego blogowego wpisu zapraszam Was do obejrzenia i posłuchania wszystkich dostępnych nagrań wideo z wypowiedziami Profesora Tolkiena:

niedziela, 4 sierpnia 2024

#Tolkien Ancestry | moja działalność w mediach (c.d.)

Zdjęcie z mojego wykładu w Hevelianum w Gdańsku (21 listopada 2019)
- fot. Grzegorz Mehring

Oto wybór tekstów z czasopism, gazet i serwisów internetowych na temat moich badań #TolkienAncestry (uzupełnienie poprzedniego spisu):
 
Mój własny podcast

TOLKIENIADA w Radiu Wnet - dużo odcinków o #TolkienAncestry – posłuchaj

Czasopisma naukowe (punktowane):

Przegląd Środkowo-Wschodni (Uniwersytet Warszawski), nr 3/2018 – zobacz
Creatio Fantastica (Ośrodek Badawczy Ficta Facta Uniwersytetu Jagiellońskiego) – czytaj

Hasła encyklopedyczne
 
Wikipedia – Ryszard Derdziński oraz "Tolkien Family > Ancestry"czytaj
Gedanopedia - Encyklopedia Gdańska – Christian Tolkien i Johannes Benjamin Tolkien
Tolkien Gateway ("Tolkien Family") – czytaj 
 
Artykuły naukowe w internecie:

Tolkien Ancestry | Research Summary - podsumowanie ze stycznia 2024 (Eng.) – czytaj
Tolkien Ancestry | podsumowanie badań - j.w. (pol.) – czytaj

English reception of the #TolkienAncestry
:

Tolkien Society – read here
Tolkien Gateway – read here
Ch. Scull, W. G. Hammond, The J. R. R. Tolkien Companion and Guide, pp. G 828, 1298
 

 
To dla mnie wielkie wyróżnienie!
Jestem jedynym polskim badaczem wymienionym w tej ważnej pracy
 
"We were glad to use your research to revise our entry for the Tolkien family in our Reader's Guide, though as mentioned before we could not include everything -- it was our aim, as well as need, to be concise -- and of course your efforts continue to produce a great harvest of fruit. We will now bring more information into the Addenda and Corrigenda on our website, but in the meantime, in our new edition, we cited the Tolkniety site for readers to refer to.
Keep up the great work!
 
Best,
 
Wayne & Christina" 

 
Udział w festiwalu literackim LITERACKI SOPOT

Prezentacja mnie na stronach festiwalu – czytaj
Tekst na temat mojego wykładu w "Gazecie Wyborczej" – czytaj
Tekst na temat mojego wykładu na "Niezależnej" – czytaj
Tekst na temat mojego wykładu w "Tygodniku Powszechnym" – czytaj

Udział jako gość specjalny na Śląskim Festiwalu Nauki

Relacja - czytaj

Telewizja i radio:

"Ryszard Derdziński | Halo Kultura PODCAST #10 "Czy przodkowie pisarza pochodzili z Warmii i Mazur?" z 29 listopada 2015 – zobacz
"Gdańskie ślady J. R. R. Tolkiena" z 24 grudnia 2016 (Telewizja Polska) – zobacz
"Tolkien wywodzi się z Polski" z 22 marca 2018 (Polskie Radio Lublin) – posłuchaj
"Mity, bajki, baśnie", "Pan Od Przyrody" z 3 listopada 2019 (Radio Dla Ciebie) – posłuchaj
"Dzień dobry, tu Gdańsk" z 5 listopada 2019 (TVP) – zobacz

Gazety:

Gazeta Wyborcza (Olsztyn) z 29 czerwca 2012 – czytaj
Fakt
z 4 lipca 2012 – czytaj
Gazeta Wyborcza (Trójmiasto) z 1 stycznia 2017 – czytaj
Dziennik Bałtycki z 2 stycznia 2017 – czytaj
Gość Niedzielny (Gdańsk) z 3 stycznia 2017czytaj 
Gość Niedzielny z 16 lutego 2017 – czytaj (ważny wywiad!)
Gazeta Wyborcza (Trójmiasto) z 3 września 2017 – czytaj (bardzo lubię ten tekst!)
Gazeta Uniwersytecka UŚ, nr 2 (262) z listopada 2018 – czytaj

Serwisy internetowe

"Tolkien pochodził z Mazur?" z lipca 2012 (Onet) – czytaj
"... zabił św. Wojciecha?" z listopada 2015 (CiekawostkiHistoryczne.pl) – czytaj
"Sensacyjne doniesienia..." z grudnia 2016 (Radio Eska) – czytaj
"Autor Władcy Pierścieni pochodził z Gdańska?" z grudnia 2016 (Niezlomni.pl) – czytaj
"Korzenie Tolkiena sięgają Gdańska" z grudnia 2016 (Radio Gdańsk) – czytaj
 "Czy autor Władcy Pierścieni miał gdańskie korzenie" z grudnia 2016 (Gdansk.pl) – czytaj
"Rodzina Tolkiena pochodzi z Gdańska?" ze stycznia 2017 (Trojmiasto.pl) – czytaj
"J. R. R. Tolkien był z Gdańska?" ze stycznia 2017 (Niestatystyczny.pl) – czytaj
"Tolkien pochodził z Gdańska?" ze stycznia 2017 (Wirtualna Polska) – czytaj
"Czy Tolkien pochodził z Gdańska", ze stycznia 2017 (Booklips.pl) – czytaj
"Przodkowie Tolkiena pochodzili z... Gdańska" z 20 marca 2017 (Aleteia.pl) – czytaj
'Tolkienowie z Gdańska" z maja 2018 (Biskupiagorka.pl) – czytaj
Teksty z Gdańskiej Strefy Prestiżu – czytaj, czytaj, czytaj
Relacja z mojego wykładu w Hevelianum (Gdansk.pl) – czytaj



 
I wiele wiele innych (proszę o nadsyłanie najciekawszych linków!

sobota, 3 sierpnia 2024

Ulubiony film Tolkiena

Plakat filmu "Pieśń o Bernadecie" z 1943 roku

W rozszerzonym wydaniu listów Tolkiena, w grubym tomie wydanym w ubiegłym roku, znajdziemy nieznany wcześniej list Profesora do Christophera Tolkiena z 7 stycznia 1945 roku (nr 94a). Dowiadujemy się z niego nie tylko nowych szczegółów o katolickiej pobożności J.R.R. Tolkiena, ale także o tym, jaki był jego ulubiony kinowy film. Zobaczmy szczegóły:

"Mamusia bardzo chciała zobaczyć Pieśń o Bernadecie, który to film właśnie wrócił do Elektry. Było tak przenikliwie zimno i wietrznie, że o pracach ogrodowych nie było mowy, więc o 12:15 poszedłem na lunch do Elliston's, a o 13:15 do kina. Historia Bernadetty Soubirous, jedno z najbardziej niesamowitych wydarzeń w całym XIX wieku, jest zarówno głęboko poruszająca, jak i prawdziwa, a przez to tym bardziej wzruszająca, a także pod pewnymi względami zagadkowa (jak można się spodziewać), tak że żadna prezentacja nie inspirowana dobrą wolą i żaden pokaz „złego gustu” (w końcu nic nie przebije współczesnego Lourdes) nie jest w stanie tego zepsuć. Byłem głęboko poruszony i naprawdę jestem bardzo zadowolony, że poszedłem na ten film: nie tyle po to, żeby go zobaczyć, ile po to, by przypomnieć sobie Bernadette (i Lourdes) - która to święta (i które to Lourdes) wydają nam się czasem tak oczywiste. Najcudowniejsza historia pod każdym względem, ludzkim i religijnym. W filmie niektóre sytuacje i gra aktorska były naprawdę godne podziwu. Bernadeta i miejscowy proboszcz (proboszcz Lourdes) nie pozostawiali nic do życzenia. Amerykański akcent nie sprawiał mi żadnych problemów: jest równie dobrym lub złym substytutem francuskiego i prowansalskiego, jak oksfordzki angielski. Jednym z najlepszych wydarzeń jest sytuacja, gdy stary, niedowierzający biskup Tarbes rzuca wyzwanie „twojej Pani”, aby cesarz usunął barykadę wokół groty – i cesarz czyni to niemal natychmiast…

Będę się modlił za Ciebie do najdroższej świętej Sancta Bernadetty. Jakże była pochłonięta swoją rodziną, dopóki nie została od niej wyrwana przez nagły ogień Niebios. Jak wspaniałe są dzieła Boże. Matka Boża z różami w błogosławionych pantofelkach spacerująca po miejskim śmietnisku. Nie pogardzi nawet obozem R.A.F.-u! Niech będzie zawsze przy Tobie... Cała miłość twojego ojca. Dzień 8 stycznia, godzina 17:55 w dniu, w którym po 3 latach rozłąki wróciłem do ukochanej Edith, gdy tylko skończyłem 21 lat".

Prezentuję znalezioną na YouTube ekranizację Pieśni o Bernadecie, która tak zachwyciła Profesora Tolkiena: 

Czytaj też Tolkien i Bernadeta | Lourdes and the Rings