Wessilkarthen | Zanim powstała wieś Tollkeim i nazwisko Tolkien

Tollkeim na pruskiej mapie z 1802 r. (ze zbiorów GStA PK)

Najstarsze zapisy na temat Tollkeim 
(z przygotowywanej przeze mnie monografii)

Dlaczego wsi Tollkeim, skąd prawdopodobnie pochodzili przodkowie Tolkiena, którzy pierwotnie, w XVI i XVII w. nazywali się Tolkien/Tollkeim/Tollkeimer, nie ma w spisach sprzed XVI w.? Oto mapa z czasopisma Altpreussische Forschungen z 1926 r., gdzie opisano najwcześniejsze osadnictwo na interesującym nas obszarze (nie ma tam śladu Tollkeim):

Późniejsze Tollkeim znajduje się blisko "Pocrumsse"

Było tak być może dlatego, że wcześniej znajdowało się tam gospodarstwo znane ze spisów czynszów jako Wessilkarthen/Wesselkarthen (ta nazwa po XV w. zanika w spisach; stpr. kūrtā to "zagroda, ogrodzone miejsce [w miejscu poręby, karczowiska w lesie]" zaś wessels to "wesoły" - świetny przymiotnik do użycia jako przydomek). Nazwa przypomina inne z tego samego komornictwa Knauten: Dobekarthen i Sauskarthen (potem Sausgarten) W Wessilkarthen mieszkał w XV w. niejaki Jone Tollyn, zapewne potomek jeszcze wcześniejszego Tolle. Od Tolle/Tollyn może pochodzić nazwa późniejszego przysiółka Tollkeim (< Toll[e]kaims), a sam Jone być może przodkiem Tolkienów z czasów bitwy pod Grunwaldem. Samo imię Tole może być skrótem od imion z cząstką tūlan, tūl- "wiele-" (np. Tulegerde, Tulekaite) albo od przymiotnika dule, "siwy" (nie należy go łączyć z talki czy tulks, "tłumacz")

Jone Tollyn z Wesselkarthen w 1419 r, w 
XX. HA, Perg.-Urkk., Schieblade XXVI, Nr. 26

Jone z Wessilkarthen z 1426 r. w OF 164

Nazwa miejscowa Wesselkarthen (Gerullis, s. 200)

Imię Prusa Tole i przydomek Tollyn ("potomek Tole") (Trautmann, s. 106)

Czyli być może leśne gospodarstwo Wessilkarthen przekształciło się w XVI w. w przysiółek z karczmą Tollkeim. Od nazwy wsi Tollkeim pochodzi dowodnie nazwisko Tolkien (o czym wielokrotnie pisałem na blogu — patrz szczególnie tutaj).

[Trzeba jednak dodać, że prof. Grasilda Blažiene w jej Baltische Ortsnamen in Ostpreussen, s. 102 utożsamia tajemnicze Wessilkarthen z późniejszą wsią Lampasch.] 

Roztropność ewangeliczna

Pan Jezus mówi: Bądźcie więc roztropni jak węże, a nieskazitelni jak gołębie! (Mt 10,16)

Ewangelia Pana Jezusa stawia przed nami najwyższe i najpiękniejsze zadania miłości. Rady ewangeliczne to zadanie każdego ucznia Chrystusa. Tak, będę rozliczony z tego, czy nakarmiłem głodnego, pomogłem bezdomnemu, dałem siebie potrzebującemu.

Zaś państwu ("cesarzowi") mamy zostawić to, co należy do państwa ("cesarza"). Po pierwsze nie da się od państwa wymagać na przykład zadań z "Kazania na górze" (bo inaczej napadnięte musiałoby się od razu poddać i wszystko oddać najeźdźcy, a swoich obywateli skazać na tułaczkę — gdzie najeźdźca porwie i zabije). Państwo, nawet takie, które zamieszkują chrześcijanie, nie jest zobowiązane działać ku swojej destrukcji (czyli na przykład "oddać życie za nieprzyjaciół"). Ja jako mieszkaniec społeczności nie mogę narażać innych członków społeczności na niebezpieczeństwa, bo chcę sobie pochlebić, pomagając potencjalnie niebezpiecznym obcym. Mam być mądry, zapobiegliwy, rozważny! Siebie mogę narażać, ale już nie wolno mi narażać swojej rodziny albo sąsiadów (tych najbliższych bliźnich). Porządek miłosierdzia!

No i państwu nie można narzucać radykalnych rozwiązań ewangelicznych, bo w państwie mieszkają ludzie, którzy nie chcą żyć według Ewangelii*.

___________________ 

* Inną jednak rzeczą jest na przykład dążenie prawne do wspomagania małżeństwa mężczyzny i kobiety oraz pomoc najbardziej bezbronnym (na przykład nienarodzonym ludziom). To są zadania ewangeliczne, ale też po prostu z natury dobre. Prawo naturalne musi być fundamentem systemu prawnego.

O poradach ewangelicznych: http://tolkniety.blogspot.com/2014/01/to-co-najwazniejsze.html

O prawie naturalnym: http://tolkniety.blogspot.com/2022/06/jeszcze-o-swietych-poganach.html

Germanic ancestors of J.R.R. Tolkien | I1-Z138?

In his letter No. 95 J.R.R. Tolkien wrote to Christopher Tolkien:

For barring the Tolkien (which must long ago have become a pretty thin strand) you are a Mercian or Hwiccian (of Wychwood) on both sides.

The Suffield family DNA is probably I1-Z138 (a sample of a modern Suffield from Manchester). It fits the story Tolkien described in The Lost Road - ancient Nordic/Scandinavian Bronze Age, Anglo-Saxons, Hwicca, the Vikings... Read more about my research concerning the Suffield family, the family of J.R.R. Tolkien's mother here, here and here. More information about the haplogroup I1 can be found here on Eupedia, for instance:

(...) Z138+ (aka Z139+) is a very disparate subclade. It is found at very low frequency throughout the Germanic world, with a peak in England and Wales (although it could just be because of oversampling in Britain).

Source: FamilyTreeDNA

Source: SNP Tracker

Wybory 2025 | Tolknięty pyta Groka

Eksperyment wyborczy. Zapytałem aplikację Grok: "Który kandydat jest bliższy wartościom życia i twórczości J.R.R. Tolkiena: Karol Nawrocki czy Rafał Trzaskowski?". 

Oto odpowiedź:

Aby ocenić, który z kandydatów w polskich wyborach prezydenckich 2025 – Karol Nawrocki czy Rafał Trzaskowski – jest bliższy wartościom życia i twórczości J.R.R. Tolkiena, przeanalizujmy ich postawy, programy i działania w kontekście kluczowych wartości Tolkiena: moralności, szacunku dla tradycji, ochrony środowiska, wspólnotowości, sceptycyzmu wobec władzy absolutnej, wiary oraz przeciwdziałania nihilizmowi. Analiza opiera się na informacjach z kampanii wyborczej oraz tolkienowskich ideałach.

1. Wartości moralne i etyka
 

• Tolkien: Podkreślał walkę dobra ze złem, honor, uczciwość i moralną niezłomność (np. Frodo niszczący Pierścień mimo pokus). Cenił uniwersalne prawdy moralne.
• Karol Nawrocki: Jako kandydat wspierany przez Prawo i Sprawiedliwość (PiS), promuje tradycyjne wartości katolickie, rodzinne i patriotyczne. Jego kampania kładzie nacisk na "normalność" i obronę konserwatywnych zasad, co może odpowiadać tolkienowskiemu poczuciu moralności. Jednak kontrowersje wokół zakupu mieszkania od starszej osoby (zarzuty o brak opieki mimo obietnic) oraz udziału w bójce kibiców w 2009 r. budzą pytania o jego osobistą uczciwość i przejrzystość.
• Rafał Trzaskowski: Reprezentuje liberalne podejście, wspierając prawa kobiet, mniejszości (np. LGBT+) i reformy demokratyczne. Jego kampania podkreśla inkluzywność i szacunek dla innych, co może współgrać z tolkienowską ideą miłosierdzia, ale jego dystansowanie się od niektórych lewicowych postulatów (np. odrzucenie tęczowej flagi w debacie) sugeruje pragmatyzm polityczny, który może być postrzegany jako brak spójności moralnej.
• Werdykt: Nawrocki jest bliższy tolkienowskim wartościom moralnym opartym na tradycji i wierze, ale jego osobiste kontrowersje osłabiają ten wizerunek. Trzaskowski promuje inkluzywność, ale jego polityczny pragmatyzm może być mniej zgodny z tolkienowską niezłomnością moralną.

2. Szacunek dla tradycji i kultury

• Tolkien: Cenił dziedzictwo kulturowe, mitologię i tradycję, szczególnie anglosaską i chrześcijańską, co odzwierciedla Śródziemie.
• Karol Nawrocki: Jako historyk i szef Instytutu Pamięci Narodowej promuje narodową narrację historyczną, patriotyzm i tradycyjne wartości polskie, w tym katolickie. Jego działania, takie jak usuwanie pomników Armii Czerwonej, wskazują na silne przywiązanie do polskiej tożsamości. To jest bardzo bliskie tolkienowskiemu szacunkowi dla tradycji.
• Rafał Trzaskowski: Jako proeuropejski liberał wspiera integrację z UE i wielokulturowość, co może być postrzegane jako otwartość na nowe, ale oddala go od tolkienowskiego przywiązania do tradycji narodowej. Jego poparcie dla praw mniejszości i rozdziału państwa od Kościoła może kolidować z konserwatywnym podejściem Tolkiena.
• Werdykt: Nawrocki jest znacznie bliższy tolkienowskiemu szacunkowi dla tradycji i dziedzictwa kulturowego dzięki naciskowi na patriotyzm i wartości konserwatywne.

3. Ochrona środowiska

• Tolkien: Był miłośnikiem natury, krytykował industrializację i dewastację środowiska (np. entowie przeciw Sarumanowi).
• Karol Nawrocki: Jego program zakłada zniesienie unijnego Zielonego Ładu, co sugeruje mniejszy priorytet dla ochrony środowiska na rzecz interesów narodowych i gospodarczych. To stanowisko jest odległe od tolkienowskiej miłości do natury.
• Rafał Trzaskowski: Jako burmistrz Warszawy wspierał inicjatywy ekologiczne, choć jego kampania nie kładzie dużego nacisku na środowisko, skupiając się bardziej na gospodarce i deregulacji. Zielona Partia w Koalicji Obywatelskiej popiera go, co sugeruje pewne zaangażowanie w kwestie ekologiczne, choć nie jest to jego główny temat.
• Werdykt: Trzaskowski jest bliższy tolkienowskiemu szacunkowi dla natury, choć jego podejście jest mniej wyraźne niż ideały Tolkiena. Nawrocki, sprzeciwiając się Zielonemu Ładowi, jest od nich odległy.

4. Wspólnota i solidarność

• Tolkien: Podkreślał wartość współpracy różnych ludów dla wspólnego dobra, solidarność i poświęcenie (np. Drużyna Pierścienia).
• Karol Nawrocki: Jego kampania skupia się na jedności narodowej i wartościach rodzinnych, ale ma charakter bardziej ekskluzywny, skierowany do konserwatywnego elektoratu. Jego antyimigrancka retoryka i sceptycyzm wobec integracji europejskiej mogą ograniczać wizję szerszej wspólnoty.
• Rafał Trzaskowski: Promuje inkluzywność, wspierając mniejszości, kobiety i integrację europejską. Jego wizja wspólnoty jest bardziej uniwersalna, co odpowiada tolkienowskiej idei współpracy różnych grup. Jednak jego związek z rządem Donalda Tuska, krytykowanym za niespełnione obietnice, może osłabiać wizerunek solidarności.
• Werdykt: Trzaskowski jest bliższy tolkienowskiej wizji wspólnoty dzięki inkluzywnemu podejściu, choć jego polityczne ograniczenia mogą budzić wątpliwości.

5. Sceptycyzm wobec władzy absolutnej

• Tolkien: Był sceptyczny wobec centralizacji i władzy absolutnej, co symbolizuje Pierścień Władzy jako metafora korupcji.
• Karol Nawrocki: Sprzeciwia się pogłębianiu integracji UE, promując suwerenność narodową i luźniejszą konfederację państw. To stanowisko jest bliższe tolkienowskiemu sceptycyzmowi wobec centralizacji.
• Rafał Trzaskowski: Jako zwolennik integracji europejskiej i federalizacji UE popiera silniejsze instytucje ponadnarodowe, co może być postrzegane jako oddalenie od tolkienowskiego ideału decentralizacji.
• Werdykt: Nawrocki jest bliższy tolkienowskiemu sceptycyzmowi wobec władzy absolutnej dzięki naciskowi na suwerenność narodową.

6. Wiara i duchowość

• Tolkien: Jako katolik wplatał w swoje dzieła wartości chrześcijańskie, takie jak miłosierdzie, odkupienie i nadzieja.
• Karol Nawrocki: Jego katolickie i rodzinne wartości są zgodne z tolkienowską duchowością. Wielu jego zwolenników popiera go za konserwatywne podejście do wiary i rodziny.
• Rafał Trzaskowski: Wspiera rozdział państwa od Kościoła i prawa mniejszości, co może kolidować z katolicką wizją Tolkiena. Jego liberalne podejście jest mniej zgodne z tradycyjną duchowością.
• Werdykt: Nawrocki jest znacznie bliższy tolkienowskiej wierze i duchowości dzięki konserwatywnym wartościom katolickim.

7. Przeciwstawianie się nihilizmowi i chaosowi

• Tolkien: Promował nadzieję i walkę o dobro w obliczu ciemności, nawet w trudnych czasach.
• Karol Nawrocki: Jego kampania podkreśla "ratowanie Polski" przed liberalnym chaosem i wizją Tuska, co może odpowiadać tolkienowskiej walce z nihilizmem. Jednak jego radykalna retoryka i poparcie dla skrajnie prawicowych wyborców mogą budzić obawy o polaryzację.
• Rafał Trzaskowski: Promuje "normalną Polskę" i stabilność, ale jego związek z rządem Tuska, krytykowanym za brak realizacji obietnic, może być postrzegany jako słabość w walce z chaosem.
• Werdykt: Nawrocki jest nieco bliższy tolkienowskiej walce z chaosem dzięki jasnej wizji konserwatywnej, choć jego polaryzujące podejście może temu przeczyć. Trzaskowski oferuje stabilność, ale jego skuteczność jest kwestionowana.

Podsumowanie:

• Karol Nawrocki jest bliższy wartościom Tolkiena w obszarach tradycji, wiary, sceptycyzmu wobec władzy absolutnej i przeciwdziałania chaosowi. Jego konserwatywne podejście, patriotyzm i katolickie wartości rezonują z tolkienowską wizją moralności i dziedzictwa. Jednak jego antyimigrancka retoryka, sceptycyzm wobec Zielonego Ładu i kontrowersje osobiste (np. sprawa mieszkania) oddalają go od tolkienowskiej miłości do natury, wspólnotowości i nieskazitelnej uczciwości.
• Rafał Trzaskowski jest bliższy tolkienowskim ideałom wspólnotowości i ochrony środowiska dzięki inkluzywnemu podejściu i wsparciu dla ekologii. Jednak jego liberalne wartości, poparcie dla federalizacji UE i dystans od tradycyjnej duchowości oddalają go od tolkienowskiego przywiązania do wiary, tradycji i sceptycyzmu wobec centralizacji.

Ostateczny werdykt:

Karol Nawrocki jest ogólnie bliższy wartościom życia i twórczości J.R.R. Tolkiena, głównie ze względu na jego nacisk na tradycję, wiarę katolicką i suwerenność narodową, które są bliskie wartościom Tolkiena, Nawrocki jest bardziej zgodny z ideami pisarza. Jednak jego osobiste kontrowersje i niektóre aspekty programu (np. odrzucenie Zielonego Ładu) osłabiają tę zgodność w pewnych obszarach.

 

Grafika: Grok

 Aktualizacja po 2 czerwca:

 

I oto Polacy wybrali króla:

 

  

Kolejna książka w moim przekładzie

Miło mi poinformować, że ukazała się nowa książka w moim przekładzie. To legendarne "Dwóch małych dzikusów" Setona. Tę książkę mógł znać Tolkien (o czym pisałem tutaj). Kupisz ją zaś tutaj.
 

Conclave

Duchu Święty, czekamy! Modlę się o dobrego Piotra Naszych Czasów +

 

 

Dodane po wyborze Papieża:

 

Tuż po wyborze naszego nowego Papieża Leona XIV Carl F. Hostetter, wybitny znawca Tolkiena, napisał:

«Imię naszego nowego papieża, Leon XIV, jest oczywiście ukłonem w stronę wielkiego Leona XIII, który miał głęboki, choć pośredni wpływ na J.R.R. Tolkiena, częściowo poprzez Birmingham Oratory, a najbardziej głęboki i codzienny poprzez napomnienie papieża Leona XIII do codziennej Komunii. Miejmy nadzieję, że Leon XIV przyczyni się do chwały tego imienia!»

Papież Leon XIII

Leon to oczywiście łac. Leo, "Lew". Od razu pomyślałem o Lwie Aslanie (samo asłan to w językach turkskich "lew").

 

Zawołaniem biskupim Leona XIV są słowa In Illo uno unum – słowa św. Augustyna z Objaśnień do Psalmu 127, podkreślające, że „chociaż my, chrześcijanie, jesteśmy liczni, w Chrystusie stanowimy jedno”.

I jeszcze ten smaczek, że nazwisko Papieża Roberta Prevosta pochodzi przez francuski od łacińskiego praepositus, "przełożony". W Kościele rzymskokatolickim przewodniczący kapituły kanoników, czyli kapituły katedralnej lub kolegiackiej, oraz w Zgromadzeniu Księży Kanoników Regularnych Laterańskich – często w randze prałata lub infułata to właśnie prepozyt. Polskie proboszcz wywodzi się od niemieckiego Probst, a to również od łac. praepositus. Niech żyje nam nowy Proboszcz Świata!

 

Zakończę cytatem z Listów Tolkiena:

«Mnie samego przekonuje prymat Piotrowy, a i rozejrzenie się po świecie nie pozostawia wiele wątpliwości, który z Kościołów (jeśli chrześcijaństwo jest prawdziwe) to Kościół Prawdziwy, umierająca, lecz żywa, przekupna, lecz święta, samoreformująca się i powtórnie powstająca świątynia Ducha. Dla mnie jednak ten Kościół, którego uznaną głową na ziemi jest papież, ma najwyższą zasługę w tym, że zawsze bronił (i wciąż to robi) Przenajświętszego Sakramentu, oddaje mu wielką cześć i umieścił Go (co wyraźnie było intencją Chrystusa) na głównym miejscu» [J.R.R. Tolkien, list nr 250]

 

Jedne z pierwszych słów nowego Papieża

Tolkien i język staropruski | Nowe odkrycie!

O zainteresowaniu J.R.R. Tolkiena językami bałtyjskimi pisałem już wcześniej (zobacz szczególnie tutaj, gdzie opisuję wschodniolemberiński czyli wschodnioavariński język elficki Tolkiena oparty na fonologii bałtosłowiańskiej). Wiemy, że Tolkien był nieświadomym potomkiem Bałtów z Prus (o jego pochodzeniu od Prusów lub Jaćwięgów pisałem wielokrotnie na blogu - patrz szczególnie tutaj). Choć w tej sprawie próbowano przekazać mu ciekawe informacje, choć sugerowano mu, że nazwisko Tolkien pochodzi z Prus Wschodnich, był bardzo niechętny takim sugestiom (zobacz jego korespondencję z pochodzącą z Prus Wschodnich panią Edit R. Ehrhardt - tutaj). Wygrywała legenda rodzinna o pochodzeniu Tolkienów z saksońskiego Lipska, a nie z okolic Królewca w Prusach (legendy rodzinne Tolkienów opisałem szczegółowo tutaj).

 

Podpis Tolkiena na stronie tytułowej

 

Mam nowe odkrycie, które pokazuje moment, gdy Tolkien wyjątkowo zbliżył się do języka swoich przodków ze wsi Tollkeim i Globuhnen w Prusach. W posiadaniu oksfordzkiej biblioteki Taylor Institution jest wydana w Halle w 1876 roku książka dr. Friedricha Kurschata (Kuršaitisa) pt. Grammatik der Litauischen Sprache ("Gramatyka języka litewskiego"). Odkryłem ją dzięki temu, że znajduje się w zasobach Archive.org (< Google Books; tutaj). Co najciekawsze, ten właśnie zdigitalizowany egzemplarz z Oksfordu był wcześniej w posiadaniu samego J.R.R. Tolkiena. Nasz Profesor podpisał się na tej książce w 1926 roku i pozostawił w niej wiele notatek. Można zobaczyć, jak bardzo próbował się "wgryźć" w świat języka litewskiego, a przy okazji innych języków bałtyjskich oraz języka polskiego (do którego jest w książce kilka odnośników):

 

Notatki Tolkiena na temat wymowy litewskich głosek

Dla mnie osobiście najciekawsze są notatki Tolkiena w części poświęconej związkom języka litewskiego z językiem staropruskim, o którym Kurschat pisał tak (tłumaczenie automatyczne):

Litewski a staropruski

§187. Z dawno już wymarłego języka staropruskiego nie zachowało się dla nas wiele więcej ponad to, co zawierają trzy tłumaczenia Katechizmu luterańskiego (dwa z 1545 r. i jedno z 1561 r. Wyd. Nesselmann, Berlin, Reimer, 1845). Niestety, zostały one napisane w czasie, gdy język ten był już w zaniku, a autorzy, jak się wydaje, nie władali nim już na tyle biegle, aby móc odtworzyć go wiarygodnie i dokładnie. Co więcej, nie możemy wiedzieć, czy w starych drukach języka staropruskiego nie pozostały jakieś nieskorygowane błędy drukarskie.

Na podstawie zachowanych pozostałości można stwierdzić, że język staropruski nie jest tak bliski językowi litewskiemu jak łotewski, a ustalenie konkretnych powiązań fonetycznych między tymi dwoma językami jest trudne. Wystarczy umieścić obok siebie kilka przykładów wyrazów o tym samym rdzeniu z obu języków i pozostawić czytelnikowi wyrobienie sobie opinii na temat możliwych relacji fonetycznych. To, co mogło zostać zapożyczone z jednego z tych języków do drugiego, ze staropruskiego do litewskiego i odwrotnie, musi pozostać kwestią całkowicie otwartą. 

Tolkien próbował przetłumaczyć na angielski albo zapisać etymologię kilku słów staropruskich, na przykład tutaj (s. 56):

 

O tym, że tę książkę posiadał w swoich zbiorach J.R.R. Tolkien nie wiedział nawet badacz tolkienowski Oronzo Cilli. Poinformowałem go o odkryciu i książka będzie ujęta w erracie do jego Tolkien's Library (jest to książka, w której rekonstruuje się zasoby prywatnej biblioteki J.R.R. Tolkiena).

Mój kolega Glabis Niktorius, miłośnik starożytności pruskich, napisał mi, że Tolkien intuicyjnie zbliżał się do języka oraz kultury swoich przodków i że tutaj był w tych poszukiwaniach najbliżej. Takie stwierdzenia mogą kogoś zaskoczyć, ale wtedy warto poczytać Utraconą drogę albo Zapiski Klubu Mniemań Tolkiena, gdzie intuicje oraz pamięć genetyczna to bardzo ważne elementy wyobraźni naszego pisarza.

 

[A tutaj można posłuchać, jak mógł brzmieć język Prusów:]

 

 

Przodkowie Profesora Tolkiena byli prawdopodobnie potomkami Jaćwięgów mieszkających w Natangii w Prusach (zobacz tutaj). Przypomnijmy sobie, jak na mapie lokują się plemiona Bałtów w czasach średniowiecza:

 

Bałtowie w średniowieczu (M. Gimbutas, The Balts)