Tolkien po kądzieli i sprawa worka na pudding

Pudding śliwkowy w puddingowym worku

Tolkien tego nie wiedział, ale wy za chwilę się dowiecie. Próbuję znaleźć najwcześniejsze i możliwe do odnalezienia w zapisach archiwalnych przodkinie J.R.R. Tolkiena, jego matrylinearne krewne (w języku genealogii genetycznej jego przodkinie po linii mitochondrialnego DNA [mtDNA], którego w wypadku Profesora nie znamy). Na razie odtworzyłem taki ciąg (podaję nazwiska panieńskie):

Mabel Tolkien (1870-1904) < Emily Jane Sparrow (1838-1914) < Marianna Stockley (1818-1883) < Hannah Bonham (1795-? Po drugim mężu Platt)

Z oksfordzkich ksiąg parafialnych (źródło: Ancestry.com)

I przy ostatniej pramatce pojawia się pewien niezwykły hobbicki, bagginsowski motyw. Czy pamiętacie, że w Londynie, w parafii wczesnych Tolkienów, czyli w kościele St James's (św. Jakuba) w Clerkenwell w kondyńskiej dzielnicy Islington znalazłem... Bagginsów? Jeżeli nie, to zajrzyjcie tutaj. Teraz znalazłem nazwę ulicy, która wiąże się z etymologią tolkienowskiej nazwy Bag End oraz nazwiska Bagginsów. Otóż 20 czerwca 1830 roku w Oksfordzie prapradziadkowie Profesora Tolkiena (o których zapewne nie miał pojęcia), wytwórca świec łojowych, John Stockley i jego żona Hannah (z domu Bonham) chrzcili swoją 14-letnią córkę Mary Anne Elizabeth (czyli prababcię Tolkiena, którą znamy z genealogii jako Mariannę Stockley, żonę pradziadka Tolkiena, Jamesa Sparrowa). A wiecie, przy jakiej ulicy mieszkali państwo Stockley w Oksfordzie? Była to uliczka Pudding Bag Lane (dziś nazywa się Gloucester Street — znajduje się w samym centrum miasta).

Nazwa Pudding Bag Lane (spotykana w różnych miejscach w Anglii, np. w Ashby-de-la-Zouch, Thame czy Newark) ma ciekawą etymologię — i wcale nie chodzi o pudding jako deser!

Słowo pudding bag w dawnym angielskim oznaczało „ślepą uliczkę” (czyli cul-de-sac). Dlaczego?

• W średniowieczu pudding bag dosłownie znaczyło worek na pudding — materiałowy worek, w którym gotowano puddingi (np. yorkshire pudding czy suet pudding).
• Uliczka, która nie ma przelotu i kończy się ślepo, przypominała taki właśnie worek z jednym wejściem i zamkniętym końcem.
• Stąd nazwa Pudding Bag Lane = „ulica w kształcie worka (ślepa uliczka)”. Z czasem, nawet gdy znaczenie idiomu pudding bag wyszło z użycia. 

Zdjęcie z blogu, gdzie znajdziecie przepis na świąteczny pudding (tutaj)

A jaka jest najsłynniejsza ślepa uliczka w opus magnum J.R.R. Tolkiena? Oczywiście, chodzi o Bag End!

Oto jak Tolkien wyjaśnia znaczenie tej nazwy w swoim przewodniku po nazwach miejscowych we Władcy Pierścieni (pisałem o tym przewodniku w poprzednim wpisie):

"(sc. the end of a 'bag' or 'pudding bag' = cul-de-sac), the local name for Bilbo's house. (It was the local name for my aunt's farm in Worcestershire, which was at the end of a lane leading to it and no further.)"

Czyli po polsku: 

"dno 'worka', a dokładniej 'worka na pudding' = cul-de-sac), lokalna nazwa siedziby Bilba (a była to też nazwa farmy mojej ciotki w hrabstwie Worcester, która znajdowała się na końcu ścieżki, która nie prowadziła już nigdzie indziej)" 

Wspomniana ciotka to siostra mamy Profesora, Jane Neave. Jej farma w Dormston rzeczywiście nazywana była Bag End. To nazwa z tej samej grupy co Pudding Bag Lane. Nazwisko Bagginsów nazwiązuje do dialektalnego słowa bagging z Yorkshire, które oznaczało podjadanie między posiłkami. Sam plum pudding jest wzmiankowany w książeczce Przygody Toma Bombadila, którą Tolkien zadedykował cioci z Bag End.

Zwróćmy uwagę na rysunek J.R.R. Tolkiena z uliczką, która dobiega do siedziby Bagginsów i nigdzie indziej. To ślepa uliczka, dokładnie tak, jak gdańska Letzte Gasse, przy której mieszkali przodkowie J.R.R. Tolkiena (zobacz szczególnie tutaj):

Bagginsowie z Londynu, Bag Lane z Oksfordu i ślepa uliczka Letzte Gasse gdańskich Tolkienów to oczywiście zbiegi okoliczności. Ale czy są przypadki w Śródziemiu?

________________________

DODATEK KULINARNY

Tradycyjny plum pudding (czyli Christmas pudding) przygotowuje się z dużym wyprzedzeniem przed Bożym Narodzeniem — najlepiej na 4-6 tygodni przed świętami, a nawet wcześniej. 

Dlaczego tak wcześnie? Bo pudding dojrzewa — jego smak i aromat rozwijają się z czasem. W tym okresie przechowuje się go w chłodnym miejscu i od czasu do czasu "karmi" alkoholem (najczęściej brandy, rumem lub whisky), by był wilgotny i aromatyczny. W Wielkiej Brytanii plum pudding przygotowuje się w tzw. Stir-up Sunday, czyli w ostatnią niedzielę przed Adwentem (zazwyczaj przypada pod koniec listopada). W 2025 roku będzie to 23 listopada.

👉 Jeśli więc chcesz mieć idealnie dojrzały pudding na Boże Narodzenie, najlepiej przygotować go około końca listopada lub na początku grudnia. Popatrzcie, jak Jamie Oliver przygotowuje swój plum pudding: