Recenzja książki J. R. R. Tolkiena The Fall of Númenor [„Upadek Númenoru”]

Rok 2022 to gorący czas w światowej i polskiej tolkienistyce. Nazwisko Tolkien pojawia się dużo częściej niż zwykle w prasie, w rozmowach, w mediach społecznościowych. Na ustach wielu jest wybitny angielski pisarz i naukowiec, profesor J. R. R. Tolkien (1892-1973), autor książek, które z niezmienną siłą działają na naszą wyobraźnię. Rozgrzewa nas dziś bowiem dyskusja na temat serialu Pierścienie Władzy kanału Amazon Prime – realizacja na motywach literatury Tolkiena. Znany jest też projekt wydania w Polsce 12 tomów Historii Śródziemia oraz Natury Śródziemia tego autora. Informacje te wychodzą poza środowisko tolkienowskiego fandomu, bo Tolkien dziś to część naszej kultury, naszej współczesnej „mitologii”, którą wielu z nas próbuje tłumaczyć sobie świat. Historyk Bradley J. Birzer napisał niedawno w National Review, że Tolkien był największym mitotwórcą XX wieku i że jego twórczość zostanie kiedyś zaliczona do arcydzieł tego samego rzędu co mity Homera, Wergiliusza i Dantego. Tak jak Homer dał nam głęboki wgląd w świat grecki, Wergiliusz w świat rzymski, a Dante w świat średniowiecza, tak Tolkien pomaga nam spojrzeć na nasze własne czasy. Wszystko, co napisał Tolkien, ma znaczenie – pisze Birzer.

Serial telewizyjny Amazona opowiada w sposób bardzo swobodny i często kontrowersyjny o wydarzeniach Drugiej Ery Śródziemia. Wśród miłośników Tolkiena wywołuje to wiele dyskusji „jak to było naprawdę w książkach”. Przewidziało to wydawnictwo HarperCollins i przygotowało dla czytelników na ten czas wspaniały przewodnik po „prawdziwym Śródziemiu” w Drugiej Erze. To dobry czas dla wydawnictw literackich, żeby przybliżać Tolkiena odbiorcom i zdobywać dla tej literatury nowych miłośników.

The Fall of Númenor, czyli po polsku Upadek Númenoru, ma na celu przedstawienie w jednym tomie wyboru tekstów J. R. R. Tolkiena, które mówią o tej wspomnianej legendarnej epoce, o Drugiej Erze. Zebrano w Upadku Númenoru teksty Tolkiena z dzieł wydanych za jego życia i po śmierci.

Teksty wydane pośmiertnie znamy dzięki benedyktyńskiej pracy najmłodszego syna naszego Profesora, Christophera Tolkiena, który zapoznał czytelników Hobbita i Władcy Pierścieni z bogatym dziedzictwem mitów i dziejów zarówno Dawnych Dni, jak i Drugiej Ery Śródziemia. To właśnie na kartach Silmarillionu, Niedokończonych opowieści, tomów Historii Śródziemia i innych prac, zredagowanych i przygotowanych do publikacji przez młodszego Tolkiena, po raz pierwszy opowiedziano historię Upadku Númenoru, wzrostu potęgi Saurona, wykuwania Pierścieni Władzy i Ostatniego Przymierza Elfów i Ludzi przeciwko Mrocznemu Władcy Mordoru.

Nowa książka - Upadek Númenoru – to przyjazna czytelnikowi kompilacja wszystkich ważnych tekstów na temat tej epoki. Takie swoiste kompendium wiedzy, w którym dominuje nie komentarz redakcyjny, ale oryginalne teksty profesora J. R. R. Tolkiena. Naprawdę dobrze się to czyta. O odpowiednio atrakcyjny kształt tego dzieła zadbał redaktor tego wydania, Brian Sibley. Kim jest Sibley? To urodzony w 1949 roku angielski pisarz, który przygotował dla radia BBC ponad sto godzin różnych słuchowisk, w tym wspaniałego Władcę Pierścieni. Jest to także autor wielu audycji dokumentalnych. Brian Sibley jest także redaktorem książek o filmach Harry Potter, a także o trylogiach filmowych Władca Pierścieni oraz Hobbit.

Jaka jest konstrukcja Upadku Númenoru? Swoistym kręgosłupem całej narracji jest w niej tak zwana „Kronika Lat (Kronika Królestw Zachodnich”), którą znamy jako część dodatku B we Władcy Pierścieni. Daty z tej kroniki tworzą spis treści. Oprócz ciekawego tekstu głównego, dla tych, którzy chcą zagłębić się w szczegóły pracy redaktorskiej Christophera Tolkiena oraz Carla F. Hostettera (redaktora Natury Śródziemia) mamy w książce przypisy zebrane na końcu tomu. Całości dopełniają czarno-białe oraz kolorowe grafiki znanego ilustratora, Alana Lee. Przygotował je specjalnie dla tej publikacji. Moim zdaniem ilustracje te nie dorównują niestety artyzmem dawnym grafikom do Władcy Pierścieni i Hobbita.

 

Wybrane teksty Tolkiena ułożono w kolejności chronologicznej określonej we wspomnianej „Kronice Lat”. Tę prezentację uzupełniają dwa inne źródła: imiona i lata panowania królów númenorejskich podane w „Dodatku A: kroniki królów i władców” – ponownie we Władcy Pierścieni – oraz „Dynastia Elrosa: Królowie Númenoru” – tym razem z Niedokończonych opowieści Tolkiena. Wydarzenia Drugiej Ery, których miejscem akcji jest zarówno wyspa Númenor, jak i Śródziemie, są opisane przy użyciu materiałów z następujących źródeł. Dla historii Númenorejczyków: tekst „Akallabêth” (z Silmarillionu), historia „Aldarion i Erendis” oraz tablica genealogiczna „Wczesne pokolenia dynastii Elrosa” (z Niedokończonych opowieści). 

W książce tej ważne są też fragmenty z pracy Tolkiena pod red. Carla F. Hostettera, którą właśnie wydaje Zysk – Natury Śródziemia. Wybrano z tej książki teksty Tolkiena o historii założenia Númenoru, jego geografii i przyrodzie oraz o trybie życia Númenorejczyków.

Wydarzenia, które rozgrywają się w Śródziemiu równolegle do wydarzeń w Númenorze, zostały wybrane z tekstu „O Pierścieniach Władzy i Trzeciej Erze” (z Silmarillionu), z „Historii Galadrieli i Celeborna” (w Niedokończonych opowieściach) oraz „Galadrieli i Celeborna” (w Naturze Śródziemia).

Jeszcze kilka słów o redakcji książki Upadek Númenoru. Uwagi redakcyjne Briana Sibleya podane są mniejszą czcionką i wcięciem. W nawiasach kwadratowych podano objaśniające sprostowania redakcji wprowadzające ustępy lub treść fragmentu. Książka zawiera również fragmenty z Listów J. R. R. Tolkiena, zredagowanych przez Humphreya Carpentera z pomocą Christophera Tolkiena. Znajdziemy też w książce liczne fragmenty Władcy Pierścieni związane z Drugą Erą.

Jakie są plusy tej książki? Podsumujmy. Znakomity redaktor wydania, Brian Sibley. Ciekawie poprowadzona, uporządkowana chronologicznie narracja zbudowana z różnych, uzupełniających się tekstów J. R. R. Tolkiena. Barwne, piękne opisy autorstwa Tolkiena. Tematyka, która jest na topie, bo wielu czytelników ogląda też teraz serial Amazon Prime, który traktuje o tej samej legendzie (a serial planowany jest na pięć sezonów, więc Tolkien będzie modny przez najbliższe lata). Temat przedstawiony bardzo klarownie i w pełni – dzięki tej książce naprawdę dobrze można poznać świat J. R. R. Tolkiena.

Czy są minusy? Oczywiście! Czytelnika może rozczarować to, że w książce brak zupełnie nowych, nieznanych wcześniej tekstów Tolkiena.

 

A mimo to bardzo polecam tę książkę wszystkim, którzy kochają Śródziemie. Cieszy mnie nieoficjalna informacja, że książkę tę planuje wydać wiosną duże polskie wydawnictwo.