wtorek, 28 listopada 2017

Michael Kongehl (1646–1710), poeta z Krzyżporka

Krzyżpork w Prusach wydał nie tylko przodków J.R.R. Tolkiena! Urodził się tam niemiecki poeta barokowy, Michael Kongehl. Ojcem poety był browarnik Michael Kongehl (starszy), a matką Barbara Marquart, która została chrzestną małego Reinolda Tolkiena w 1654 (Reinhold Tolkien będzie pierwszym z rodziny, który wyruszy z Krzyżporka do miast Hanzy – w 1699 spotykamy go jako garbarza w Lubece).

Michael Kongehl uczęszczał do szkoły w Krzyżporku, a potem w Królewcu, gdzie zaczął w 1661 luterańską teologię. Potem podróżował do Jeny i Norymbergi, gdzie mieszkał przez trzy lata. To tam otrzymał laury poety i otrzymał pseudonim Prutenio, 'Prusin'. Został członkiem kręgu poetyckiego Pegnesischer Blumenorden. Potem wrócił do Królewca, gdzie postarał się o sukcesję po Szymonie Dachu (autorze pieśni Anke von Tharau). Nie odniósł jednak sukcesu. Pracował w sekretariacie miejskim w Kneiphof, a w 1696 został członkiem rady miejskiej Królewca i burmistrzem Kneiphof. Zmarł w czasie zarazy w Królewcu.

Johann George Bartholome z Ottinge
Angielski łącznik?

Księgi czeladników kuśnierskich z Gdańska notują, że w latach 1760–1765 uczył się fachu w cechu pewien Johann George Bartholome z Ottinge. Jest tylko jedno Ottinge – wioska w... angielskim hrabstwie Kent koło Folkestone!


To nie koniec. Gdy w 1756 urodziła się córka Christiana Tolkiena, siostra "Londyńskich Braci", Eleonora Renata Tolkien, to jej ojcem chrzestnym został Johann George Bartholomaus:

 
Pojawiają się jednak problemy: czeladnikami zazwyczaj zostawali bardzo młodzi ludzie (np. Michael Tolkien w chwili rozpoczęcia swojej czeladniczej pracy miał 16 lat!). Czeladnik z 1760 nie mógłby być ojcem chrzestnym czyjejś córki w 1756. Więc może chodzi o jego ojca? W każdym razie sprawa jest ciekawa, bo być może to właśnie rodzina Bartholome/Bartholomaus z Ottinge w Anglii byli angielską inspiracją albo łącznikiem, który zawiódł Daniela Gottlieba Tolkiena, a po kilku latach także Johanna Benjamina Tolkiena do Londynu. Będę tę sprawę badał dalej.

A jako ciekawostkę przypomnę, że w Kencie spotkaliśmy już w XVI wieku pewnych Tolkinów związanych z morzem! (patrz tutaj)

Michel Tolkin, sołtys Globuhnen
Michel Tolkin, mieszczanin Krzyżborka

Najstarsze zachowane na mikrofilmach księgi parafialne z Krzyżporka (niem. Kreuzburg) pochodzą z lat 1645–1687 i dotyczą chrztów [SDL 1814590]. To tam występuje najdawniejszy znany męski przodek prof. Tolkiena, Michel Tolkin. Co ciekawe, spotykamy wtedy dwóch Michelów Tolkinów w jednej parafii! Jeden to mieszczanin Krzyżborga, a drugi to sołtys Globuhnen. Ojcem pierwszego z nich był prawdopodobnie Friedrich Tolkien (wzmiankowany w 1614 jako mieszkaniec miasta, który nie złożył przysięgi). Co wiemy o Michelach? Byli parafianami Krzyżborka, członkami lokalnej elity. Od 1646 drugi z nich notowany jest jako chełmiński sołtys wsi Globuhnen. Przyjrzyjmy się wpisom z wymienionej księgi, które dotyczą Michelów:

Michel Tolkin (A), mieszczanin Krzyżborka [Michel Tolkin Xb.] (ok. 1620–)


Dokument z 14 lutego 1645:

Ux[or] Michel Tolkinen xb. [Kreuzburg]


Żona Michela Tolkiena, która znana jest po prostu jako "Michałowa Tolkienowa z Krzyżborka" 

Oto dzieci Michela i Michałowej, które urodziły się w latach 1645–1661:

(A.1) Elisabeth Tolkien


Dokument z 3 stycznia 1646:

1. [Baptismus] Elisabeth des Michel Tolkihns
Tochter, Pates: Mertes Radow,
Erdman Buchorn, Zohlow
Ux[or] Jurges Hintze xb. [Kreuzburg]., Ux[or] Michel

Migers [?], Dorothea, filia H[err] Ehrhard Hases



(A.2) Regina Tolkien



Dokument z 18 października 1652:

Regina, filia Michel Tolkin, xb. [Kreuzburg]
Pat[es]: Andres Heß, Müller, Ux[or] Justini Milale
Ux[or] Gürg Lüdike


___________________________________________

Michel Tolkien (B), sołtys Globuhnen [Michel Tolkin Glab.]
We wpisie z 1646 poznajemy imię jego żony – Elisabeth:



Oto dzieci Michela i Elisabeth Tolkienów, które urodziły się w latach 1645–1670:

(B.1) Christof Tolkien



Dokument z 9 lipca 1645:

61. [Tauf] Christof fili[u]s Michel Tolkin - Glab[unen]
Pathen, H[err] Nicolay Rittershausen
Tobias Waldtbereiter, Soblicken

Gürg Dechant, Verwalter zur Kobbelbude
Ux[or] f[ilia] Hans Von Litawitzen, Solniken
Ux[or] Christof Dreers, Glabunen

(B.2) Michael Tolkien


Dokument z początku 1647:


13. [Baptismus] Michael, Michel Tolkihns Sohn
Paten: Johan Haße, Michel Salomo[n] xb. [Kreuzburg]

Michel Kersten, Zollow, h[err] Johan Kleins
Uxor, Diaconi Johann Coggy
Ilsa filia, Christopff Drehrs, Glabuhn[en]
Ux[or] Christoff Parbant


(B.3) Heinrich Tolkien


Dokument z 20 lutego 1649:

15. [Tauf] Hindericus, Michel Tollkihns
zu Glabuhnen Sohn. Pates:

Michael Hintze, Kuchsbeker xb. [Kreuzburg] Hans
Stadtschreiber, Ludics Marckquart xb. [Kreuzburg]
Michel Conigel ib[idem] Ludices Hasse, Müller
Ux. Hinderich Papiermachern, Dorothea
filia hl Erhard Hasses, Ux[or] Crugern Zu Glabuhnes


(B.4) Georg Tolkien




Dokument z 12 maja 1651:

Georgi[u]s, fil[ius] Michel Tolkin, Glab[unen]
Pat[es]: Hinrich Zander, Christof Rappun, Cn. [Cavern]
Ux[or] Michel Hintzen, pt.

(B.5) Gottfried Tolkien




Dokument z 1 sierpnia 1652:

Gottfried, fili[u]s Michel Tolkin Glab.
Pat[en]: Christof Dreer Glab, Christof Conigel
Ux[or] Hans Calaw

(B.6) Reinhold Tolkien


Dokument z 25 października 1654:

Reinholdt, filius Michel Tolckinen, Glab[unen]
Paten: Hans Klein [... ?] Rector
Ux[or] Kongehls Glabu[nen]


(B.7) Maria Tolkien


Dokument z 22 sierpnia 1659

69. [Baptismus] Den 22 Augusti
Maria Filia Michael Tolkyn Zu
Glabunen

Pathen: Jacob Ballhoff rothgärber
Marcus ein Rotgärber, fr[au] Verhalterin
Von Cobbelbude, fr[au] Heindich Zanders

Ux[or] Hanß Richauen Zu Zollau

(B.8) Reinhold Tolkien


Dokument z 23 marca 1661:

24. [Baptismus] Den 23 Marty
[...]bolt, Filius Michel Tolckin
Schultz Von Glabunen

Paten: H[err] Michel Salomon
Henrich Stentzel [?], Ux[or] H. [... ?]

Dorothea, Filia Diaconi

(B.9) Christian Tolkien

 
Dokument z 24 maja 1663:

45. [Baptismus] 24 May
Christianus, fili[u]s Michel Tolkin Schulz
zu Glabunen. Paten: Nic[olas] Rittershausen pastor
Kreuzburg, Hinrich Zander, fr[au] Hans
Hasschen ux[or]


(B.10) Fridericus Tolkien



Dokument z 1 marca 1665:

22. [Baptismus] Fridericus, filius Michel Tolckihn, Schultzen Zu
Glabuhnen, Paten: Deg [?] Christophorus Hülnerg, Diaconus +b [Kreuzburg]
[... ?] Michel Hintz, Judex +B, ux[or] Hans Rosemundt +b [Kreuzburg]

(B.11) Johannes Tolkien

 
Dokument z 24 sierpnia 1670


84. [Baptismus] Johannes fili[u]s Michel Tolkinen Schulzen Zu Glabunen
paten: Johannes Haß, Mühlmeister
Christoph Blumnaw, Glabunen
Ux[or] Herrn Johan Kleinen, Burgermeisters
_________________________________________

Nie wiem jeszcze, czy Michael Tolkien urodzony w 1683 to syn Michaela (A) czy może Michaela (B.2) 

Dokument z 14 lipca 1683

42. Michael filius Michael Tolkihn xb. [Kreuzburg],
Paten: Dey M., Abraham Klein Past. xb. [Pastor in Kreuzburg], H[err] Fabian K...mundt,

H[err] Johann Klein Senat xb. [Senator in Kreuzburg], H[err] Johann Karsten Scubiny [?] xb. [Kreuzburg], [ux]ores ['żony']: Christophori Hübneri Diac[oni] [pastora], (...)

Widać, że to znaczna osoba i znaczny chrzest!


poniedziałek, 27 listopada 2017

Hans Blaman (1598–1668), sołtys Tołkin

Epitafium portretowe sołtysa Hansa Blamana (1598-1668) z kościoła w Tołkinach (niem. Tolksdorf – patrz artykuł "Tołkiny – zarys dziejów"); malarz nieznany z Prus Książęcych, po 1668 – tempera na desce świerkowej; konserwacja: Marcin Kołpa 1994; zbiory Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie - obecnie na wystawie "Luterańskie epitafia i portrety upamiętniające". 

Zdjęcia i opis przysłała mi Joanna Piotrowska. Hans Blaman żył w Tołkinach w czasach, gdy właścicielem majątku i wsi nie byli już Tolkowie. W 1650 zaczęto budowę nowego tołkińskiego zamku w stylu barokowym. Wybrano do tego brandenburskiego mistrza Georga Müllera. Tołkinami i Tolko władali w XVII wieku dziedzice zu Eulenburg, a pod koniec tego stulecia właścicielami stają się państwo von der Groeben. Następnie właścicielem został podpułkownik Du Rosey.

Nie wiemy, kto jest fundatorem tego portretu, nie wiemy też do końca jak odczytywać trzymane przez tego mężczyznę w ręku goździki - symbol czystości. Co ciekawe sportretowany sołtys Tołkin ubrany jest prawie identycznie jak Piotr Kalau, ojciec profesora Uniwersytetu w Królewcu (tzw. Albertyna): obaj mają jedwabne koszule, ciemne zapinane na guziki kapoty, a pod szyją żaboty. 




niedziela, 26 listopada 2017

Ernst and Franz Tolkien (Danzig 1937)

The year 1939. In the UK they publish The Hobbit by J.R.R. Tolkien. And we meet the last Tolkiens in Gdańsk. They were Ernst and Franz Tolkien. Ernst lived there till 1945 when there was the end of German Danzig...

Address book of Gdańsk from 1937

alt-right and Tolkien

John Rateliff is writing about how the alt-right embraces Tolkien. And I have found something about this on YouTube (smile):


I remember this topic described already in the 1990s (eg. Campo Hobbit in Italy). Do you remember the kind of apartheid of The Shire in the Reunited Kingdom? Or the role of the blond (fair) Elves (Vanyar) or Hobbits (Fallohides) in their societies? It is something about why the alt-right finds inspiration there.

Cmentarz Zbawiciela

Znalazłem w zasobach forum Dawny Gdańsk zdjęcie nagrobków z tego samego cmentarza, na którym pochowano Christiana i Annę Euphrosinę Tolkien. Chodzi o dawny cmentarz parafii Zbawiciela przy dzisiejszej ulicy Na Stoku:

Salvator Friedhof

Poszukuję domu "Londyńskich Braci" w Zaroślaku

Petershagen (Zaroślak, Peterszawa) na mapie zachodnich fortyfikacji Gdańska
z ok. 1807 (mapa ze zbiorów dawnego Tajnego Archiwum Dahlem w Berlinie)
Nie ustaję w poszukiwaniu domu, w którym urodzili się "Londyńscy Bracia". Wiemy z zapisów w księgach metrykalnych kościoła Zbawiciela na gdańskim Zaroślaku, że miejsce narodzin Daniela Gottlieba Tolkiena w lipcu 1746 to Bischofsberg (Biskupia Górka), ale pisarz kościelny chciał chyba wpierw wpisać Schwarzes Meer (Czarne Morze; jest tam przekreślone Schwa) [SDL 742750]:

SDL 742750
ale już Johann Benjamin Tolkien urodzony w czerwcu 1752 jako miejsce narodzin podane ma Petershagen (Zaroślak, inaczej Peterszawa) [SDL 742751; APGd 358,24, str. 109]:

SDL 742751; APGd 358,24, str. 109
Wbrew pozorom może chodzić o jeden i ten sam dom, ponieważ pewna część Petershagen, tzw. Zaroślak Za Kościołem (dzisiejsza ulica Na Stoku do ulicy Salwator) traktowana bywała jako część Schwarzes Meer, a jeżeli dom leżał na zboczu Biskupiej Górki, to można było też taki dom określić jako leżący na Bischofsberg. Oto dokument znany jako Spis mieszkańców 1770 [APGd 300,31/100-107] i tom poświęcony tzw. miejscowościom podmiejskim i tzw. terytoriom [APGd 300,31/107]. Mamy tam wydzieloną część poświęconą Petershagen [str. 4-22 oraz 143-151], ale zdaje się ona obejmować tylko to, co nazywano Petershagen Nad Radunią (o rozróżnieniu na Zroślak Nad Radunią i Zaroślak Za Kościołem patrz hasło ZAROŚLAK w Gedanopedii). Wprawdzie na stronach poświęconych Schwarzes Meer [str. 67-87] nie znajdujemy Tolkienów, ale w książce adresowej Gdańska z 1817 [Pomorska Biblioteka Cyfrowa] znajdujemy na interesującym nas terytorium tylko jeden jedyny warsztat kuśnierski (należący wtedy do J. Langasta) właśnie przy interesującej nas ulicy Na Stoku. Pamiętajmy, że Christian i Anna Euphrosina Tolkien pochowani zostali na pobliskim cmentarzu (tzw. Neuer-Kirchhof) po drugiej stronie tej ulicy [patrz SDL 362896, Salvator Tote 1781-1880, str. 243]. Oto wpis z księgi adresowej z 1817 [str. 168]:


Oto lokalizacja tego domu na mapie Buhsego z uwzględnieniem tzw. Servisnummer:


Świetnie tu widać, jak zmieniało się nazewnictwo ulicy Na Stoku: Schwarzes Meer > Bischofsberg > Grenadiergasse. Cmentarz, który znajduje się na przeciw domu, to miejsce pochówku państwa Tolkienów, praprapradziadków J.R.R. Tolkiena. 

Do dziś pozostało niewiele dawnych domów przy Na Stoku w Gdańsku. Ale w 1960 wciąż jeszcze stały tam kamienice i starsze domy z XIX lub nawet XVIII wieku. Zobaczmy to zdjęcie (z forum Dawny Gdańsk):


Po prawej jest kawałek domu nr 23 (który istnieje do dziś). Mały domek pośrodku i dom po prawej już nie istnieją. Moim zdaniem dom nr 23 to być może dom nr 225 wg numeracji serwisowej (mogę się mylić!), a ten mały domek pośrodku to właśnie dawne "Schwarzes Meer nr 226" z 1817. Jeżeli moje przeczucia się sprawdzą, to jest to domek, w którym był warsztat Christiana Tolkiena i gdzie na pograniczu Zaroślaka, Czarnego Morza i Biskupiej Górki urodził się Johann Benjamin Tolkien.

Proszę o pomoc specjalistów!

sobota, 25 listopada 2017

Odbudujmy kościół Zbawiciela!
Uczyńmy znów z Zaoślaka Peterszawę!

Wiemy, że dawniejsza polska nazwa Zaroślaka to Peterszawa, bezpośrednio związana z pierwotną niemiecką nazwą Petershagen. Wiemy też, że do II wojny światowej kościół wyglądał tak:



Niestety po wojnie go nie odbudowano, a dzielnica – już jako Zaroślak – uległa chyba degradacji. To coś a propos rządów Sarumana w Shire... Teraz to miejsce wygląda tak:


Mam szalone marzenie, żeby zebrać środki i energię na odbudowę "Kościoła Tolkienów". Może jakiś internetowy startup? Konieczna byłaby akcja samego Miasta Gdańska oraz lokalnego biskupa. A tolkieniści z całego świata daliby przecież radę. Mielibyśmy wkład w odbudowę Gdańska po wojnie, a i sam Zaroślak – może znowu jako Peterszawa – przyciągnąłby turystów, biznes, radość!


czwartek, 23 listopada 2017

The Tolkiens under the Polish kings

Petershagen where the Gdańsk Tolkiens lived was part of Gdańsk in Polish Prussia, part of the Polish-Lithuanian Commonwealth (Rzeczpospolita Obojga Narodów, which lasted in the years 1569–1795). The "London Brothers" or Daniel Tolkien and John Benjamin Tolkien were born in Petershagen under the rule of the Polish kings (two of them were in the same time the Electors of Saxony). The church books of St Salvator in Petershagen have very interesting initial pages with the ruling kings, main Gdańsk officials and the Lutheran leaders. Let us look at them:

Times of Augustus II, King of Poland etc. and Elector of Saxony
– under him Daniel Gottlieb Tolkien was born in July 1746
Times of Augustus III, King of Poland etc. and Elector of Saxony
– under him Johann Benjamin Tolkien was born in June 1752

Stanislaw II Augustus, King of Poland, etc.
– under him the brothers emmigrated to London and their parents died


Chrześcijaństwo Tolkienów z Londynu
Na #500LatReformacji

Warto poznać. Myślę, że dziś taka postawa może też zaciekawić katolika. Metodyzm był wyznaniem Tolkienów w Londynie, ale też w metodyzmie wychowała się Edith Bratt, przyszła żona Profesora. Zdjęcia zrobiłem w pewnej dobrej Bibliotece. Mam nadzieję, że nie naruszam praw.


poniedziałek, 20 listopada 2017

John Benjamin Tolkien (1752–1819)
Prapradziadek Profesora między Gdańskiem i Londynem

Fragment przygotowywanego przeze mnie tekstu. Zobaczcie, ile się dowiedzieliśmy o prapradziadku J.R.R. Tolkiena od grudnia 2016. To była ciężka ale piękna praca! Dziękuję za kibicowanie i pomoc – Galadhorn

Panorama Gdańska Tolkienów.
Na pierwszym planie Zaroślak (Petershagen)
Młodszym bratem Daniela był John Benjamin Tolkien (1752–1719), postać o tyle ważna dla moich badań, że był to ten przodek Profesora Tolkiena, który urodził się w hanzeatyckim, protestanckim i niemieckojęzycznym Gdańsku, w Prusach Polskich, w Rzeczypospolitej Obojga Narodów za panowania Augusta III Sasa, a umarł już w Londynie, jako szanowany członek nonkonformistycznej wspólnoty protestanckiej, rzemieślnik. 

Daniel miał sześć lat, gdy urodził się w Zaroślaku (wówczas Petershagen) jego młodszy brat. Dziecko Christiana i Anny Euphrosiny Tolkienów ochrzczono 11 czerwca 1752 w zborze Zbawiciela pod imionami Johann Benjamin Tolkien. W tej linii Tolkienów to pierwszy Johann (Jan). Później, już w Anglii narodziła się tradycja, że najstarszy syn otrzymywał to samo imię. Jakie jest źródło tej tradycji? Chrzestnym małego Johanna Benjamina został mistrz kuśnierski, Johann George Rohn (zm. 1767, pochowany jest w tym samym grobie, co żona Michaela Tolkiena, Euphrosina – pod posadzką nawy głównej św. Katarzyny, pod płytą nr 84), który był przyjacielem rodziny i brał również udział w chrztach dzieci Michaela Tolkiena: Euphrosiny Reginy (ur. 1746) oraz Johanna Daniela (ur. 1752) – który też dostał imię po chrzestnym. Rohnowie mieszkali w Gdańsku przy ul. Tokarskiej i Warzywniczej. Kolejnymi kumami chrzestnymi byli: Martin Wilcke, przedstawiciel rodziny kuśnierskiej, znanej w Gdańsku już w XVII wieku oraz kuśnierz Benjamin Sonnenstrom (w dokumencie Sonstrom), po którym ochrzczone dziecko otrzymało imię Benjamin. Jako chrzestne występują żona proboszcza kościoła Zbawiciela, Eleonora Schröder i ciotka Euphrosina Tolkien: 

Najważniejszy dokument w moich badaniach, akt chrztu Johanna Benjamina Tolkiena
(11 czerwca 1752, zbór Zbawiciela) – St Salvator,
Taufen, Heiraten 1747-1776 (nr 742751)
Chrzcielnica zboru Zbawiciela
w Zaroślaku
Widzimy, że rodzice chcieli swojemu młodszemu synowi zapewnić opiekę towarzyszy z gdańskiego cechu kuśnierzy. Jak zobaczymy niżej, syn Johanna Benjamina, urodzony w Londynie George Tolkien, też będzie się uczył kuśnierskiego rzemiosła. Dziecko Christiana i Anny Euphrosiny dorastało na gdańskim Zaroślaku, nad Kanałem Raduni. Być może Johann pobierał nauki u któregoś z gdańskich zegarmistrzów, bo to będzie jego rzemiosłem w Londynie (podobne do angielskich zegarów produkował w Gdańsku na przykład Johann Georg Weyer z ulicy Szerokiej – jego przodek o nazwisku Weir przybył do Gdańska ze Szkocji). W 1770 mieszka jeszcze w Gdańsku (świadczy o tym wzmianka o korespondencji między nim a bratem w Londynie – patrz nekrolog Daniela Tolkiena z 1813). Przypuszczam, że opuścił Gdańsk po 1772, gdy nastąpił I rozbiór Rzeczpospolitej, a Gdańsk został zablokowany przez Prusaków, co spowodowało szybki upadek rzemiosł i handlu oraz duży odpływ ludności. Pierwszy ślad Johanna Benjamina w Londynie to jego wpis ślubny z 27 kwietnia 1777 w kościele St James w Clerkenwell w Londynie. Dwudziestopięcioletni imigrant z polskiego Gdańska ożenił się wtedy z Mary Warner (zm. 1780): 

Ślub Johna Benjamina Tolkiena i Mary Warner, 1777
Dwaj bracia z Gdańska w jednej parafii luterańskiej w Londynie

Małżeństwo rejestruje swoje uroczystości rodzinne w oficjalnych świątyniach anglikańskich, ale należy prawdopodobnie do nonkonformistycznej wspólnoty wczesnometodystycznej, którą znamy jako Countess of Huntingdon's Connection ('Koneksja Hrabiny Huntingdon'). Chodzi o zgromadzenie hrabiny Seleny Hastings (1707-1791), która należała w Anglii do przywódców odnowy religijnej z XVIII wieku. Pani Hastings odegrała ważną rolę w finansowaniu wczesnego metodyzmu. Ufundowała kaplicę Spa Fields Chapel, do której zapewne chodzili Tolkienowie.
Spa Fields Chapel, kaplica Johna Benjamina Tolkiena
Przy tej kaplicy pochowana została przedwcześnie zmarła Mary Tolkien. W Spa Fields organistą był znany muzyk religijny, William Schrubsole, który spoczywa w tym samym grobie co John Benjamin Tolkien i jego druga żona, Mary Wall. Wracając do pierwszej żony Johna Benjamina (Johann szybko po przyjeździe do Londynu zaczyna używać takiej wersji swojego imienia), żyła ona w latach 1753-1779, była córką Jamesa i Elisabeth Warnerów z Paul's Wharf w londyńskim City. John Benjamin i Mary mieli dwie córki, Elisabeth (ur. 1778) i Annę Mary (1779–1815). Mary zmarła prawdopodobnie w wyniku powikłań po porodzie Anny Marii. W 1780 John Benjamin został chrzestnym Martina Schmidta (zapis w księgach parafialnych kościoła luterańskiego w Savoy). W wieku dwudziestu dziewięciu lat John Benjamin ożenił się po raz drugi. 22 kwietnia 1781 w kościele St Sepulchre w Holborn pojął za żonę siedem lat starszą od siebie Mary Wall (1746-1837).
Ślub Johna Benjamina Tolkiena i Mary Wall, 1781
Małżonkowie mieli troje dzieci: Benjamina Tolkiena (1782-1787), George'a Tolkiena (1784-1840 – to pradziadek J.R.R. Tolkiena!) i Johna Benjamina Tolkiena (1788-1859). 7 kwietnia 1782 John Benjamin był świadkiem na ślubie swojego brata, Daniela Gottlieba. Nie wiemy, czym John zajmował się w latach 80. XVIII wieku. Być może terminował u zegarmistrza londyńskiego, Eardleya Nortona (1728–1792). W 1792 w wieku 40 lat został współwłaścicielem firmy zegarmistrzowskiej Gravell & Tolkien. Jego zakład znajdował się przy ulicy St John Street nr 49 w Londynie. Jeden z pierwszych zegarów kominkowych Gravella i Tolkiena znajduje się w Pałacu Zimowym petersburskiego Ermitażu!
Zegarek kieszonkowy jest częścią kolekcji British Museum. Inne zegary z nazwą „Tolkien” trafiają czasem na aukcje. Jak pisałem wyżej, w 1799 syn Johna, George Tolkien został czeladnikiem w zakładzie kuśnierskim stryja Daniela przy „Furrier Trade” na ulicy White Lyon. Pełna nazwa tego warsztatu to „Master Daniel Tolkien of Cheapside, London Skinner and Furrier”. W 1808 John Benjamin Tolkien zaczyna nowy biznes: „Tolkien & Dancer Watch-movement & Tool-manufacturer” przy St. John's Street nr 145. Wygląda na to, że dalej zajmuje się budową zegarów, ale specjalizuje się też w tworzeniu metalowych narzędzi. Być może wtedy pożycza od starszego brata ogromną sumę 700,- funtów na rozruch nowego przedsiębiorstwa. Ale nadchodzą gorsze czasy. W maju 1813 umarł Daniel Tolkien, a w gazecie The News (z 9 maja 1813) czytamy, że John Benjamin Tolkien, „sprzedawca porcelany i szkła z dziedzińca kościoła św. Pawła w Londynie” zbankrutował (chodzi na pewno o mały kościół św. Pawła w Covent Garden, a nie o słynną katedrę). Co ciekawe, w tym samym czasie jego gdański kuzyn, Christian Tolkien również trudni się podobną sprzedażą (w Gdańsku nazywa się to „starzyzna”, choć Christian w swojej ofercie ma przede wszystkim stare książki). Gdy John miał sześćdziesiąt trzy lata, w 1815 umarła jego najstarsza córka, Anna Maria. Sam John odszedł do Pana 27 stycznia 1819 w wieku 66 lat. Grób Johna Benjamina Tolkiena i jego żony Mary Tolkien znajduje się do dziś wśród starych drzew, blisko grobów Daniela Defoe, Johna Bunyana i Williama Blake'a na nonkonformistycznym cmentarzu Bunhill Fields. Dwaj Londyńscy Bracia zostali pochowani jakieś dwieście metrów od siebie na terenach związanych z wczesnymi metodystami. Grób Tolkienów ozdabiają wykute w kamieniu nuty hymnu Miles Lane Williama Shrubsole'a, który jest pochowany z Tolkienami. Do tej melodii dobrane są słowa pieśni Edwarda Perroneta: «All hail! The power of Jesus' Name» («Wszystkich pozdrawiam na moc Imienia Jezusa!»).

Nieistniejący już dziś dom Johna Benjamina Tolkiena i siedziba jego spółki
"Gravell & Tolkien", a potem "Tolkien & Dancer" przy Saint John Street Nr. 145.
Tam urodził się też George Tolkien i John Benjamin Tolkien (pradziadek i dziadek J.R.R. Tolkiena)


Wpis pogrzebowy Johna Benjamina Tolkiena z cmentarza Bunhill Fields
Dziś możemy odwiedzić w Gdańsku miejsce, gdzie Tolkien się urodził
i w Londynie miejsce, gdzie jest pochowany